Báo cáo nghiên cứu khoa học CƠ CHẾ TẠO RA TIẾNG CƯỜI CỦA MẢNG CA DAO HÀI HƯỚC

Cơ chế được hiểu là phương thức, điều kiện để từ đó tạo nên một kết quả. Ở đây, là phương thức, điều kiện để tạo ra cái cười. Cơ chế tạo ra tiếng cười trong văn học nói chung đã được nhiều người đề cập; khái lược, thì đó là mâu thuẫn giữa cái xấu và cái đẹp (Aristote), giữa cái cao thượng và cái nhỏ nhen (Kant), giữa hình tượng và ý niệm (Hegen), giữa cái máy móc và sự linh động (Berson)... ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Báo cáo nghiên cứu khoa học " CƠ CHẾ TẠO RA TIẾNG CƯỜI CỦA MẢNG CA DAO HÀI HƯỚC " 17 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 CÔ CHEÁ TAÏO RA TIEÁNG CÖÔØI CUÛA MAÛNG CA DAO HAØI HÖÔÙC Triều Nguyên* 1. Ñaët vaán ñeà 1.1. Cô cheá ñöôïc hieåu laø phöông thöùc, ñieàu kieän ñeå töø ñoù taïo neân moät keát quaû. ÔÛ ñaây, laø phöông thöùc, ñieàu kieän ñeå taïo ra caùi cöôøi. Cô cheá taïo ra tieáng cöôøi trong vaên hoïc noùi chung ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi ñeà caäp; khaùi löôïc, thì ñoù laø maâu thuaãn giöõa caùi xaáu vaø caùi ñeïp (Aristote), giöõa caùi cao thöôïng vaø caùi nhoû nhen (Kant), giöõa hình töôïng vaø yù nieäm (Hegen), giöõa caùi maùy moùc vaø söï linh ñoäng (Berson)... Rieâng cô cheá taïo tieáng cöôøi cuûa maûng ca dao haøi höôùc cuõng ñöôïc moät vaøi taùc giaû chuù yù. Ñaøo Thaûn, trong cuoán Ca dao haøi höôùc, vieát: “Nhöõng caùi töùc cöôøi, nhöõng ñieàu ñaùng cöôøi, trong thöïc teá bao goàm trong ba loaïi yeáu toá: a) Nhöõng söï traùi ngöôïc, töông phaûn, traùi loâ gich, oaùi oaêm, trôù treâu cuûa caùc söï vieäc, hieän töôïng trong töï nhieân vaø xaõ hoäi coù lieân quan ñeán con ngöôøi; b) Nhöõng söï meùo moù, leäch laïc vaø nhöõng söï nhaàm laãn, choàng cheùo voâ lyù trong caùc moái quan heä, traät töï ñaõ coù; c) Nhöõng bieåu hieän cuûa söï khôø khaïo, ngaây ngoâ, ngoác ngheách cuûa con ngöôøi. Caû ba loaïi yeáu toá ñeàu coù nguyeân nhaân khaùch quan hoaëc chuû quan cuûa noù vaø coù theå töø caùc möùc ñoä nheï, bình thöôøng ñeán quaù quaét, cöïc ñoan hoaëc daãn ñeán söï baát thöôøng, loá bòch” [1, 12-13]. Phaïm Thò Haèng, trong baøi vieát “Thuû phaùp gaây cöôøi cuûa ca dao coå truyeàn ngöôøi Vieät baèng caùch taïo döïng maâu thuaãn” [3], ñaõ cho vieäc taïo döïng maâu thuaãn laø thuû phaùp quan troïng nhaát ñeå taïo neân caùi cöôøi. Theo taùc giaû, coù caùc loaïi maâu thuaãn ñöôïc taïo sau (löôïc ghi): a) Maâu thuaãn traùi vôùi truyeàn thoáng ñaïo lyù cuûa daân toäc; thí duï: “Meï ôi con ngöùa ngheà thay; Cha toå boá maøy, cuõng gioáng tính tao”; b) Maâu thuaãn traùi vôùi logic thoâng thöôøng; thí duï: “Baùc gì, baùc xaùc, baùc xô; Baùc cheát bao giôø, baùc chaû baûo toâi”; c) Maâu thuaãn qua noùi ngöôïc giöõa muïc ñích phaùt ngoân vôùi lôøi noùi; thí duï: “Tay chaân nhi nhí baép caøy; Caùi löng thaét ñaùy cuõng taøy voi nan” [3, 90-93]. Trong moät baøi vieát coù tính chaát toùm löôïc quaù trình tìm hieåu “Caùi cöôøi trong ca dao ngöôøi Vieät” [4], veà maët cô cheá taïo ra tieáng cöôøi, Phaïm Thò Haèng vieát (sau khi baøn xong veà noäi dung, yù nghóa cuûa caùi cöôøi): “Beân caïnh nhöõng giaù trò veà noäi dung, ngheä thuaät taïo döïng caùi cöôøi trong ca dao coå truyeàn cuõng laø moät ñoùng goùp khoâng nhoû cho neàn vaên hoïc daân toäc. Noù thöïc söï laø kho baùu cuûa ngöôøi Vieät, laø voán ngheä thuaät phong phuù cho caùc taùc gia moïi thôøi ñaïi. Nhöõng yeáu toá ngheä thuaät trong taïo döïng maâu thuaãn (461 baøi, chieám 36,68%) nhö taïo maâu thuaãn traùi vôùi truyeàn thoáng ñaïo lyù daân toäc, traùi vôùi tö duy logic thoâng thöôøng, noùi ngöôïc giöõa muïc ñích phaùt ngoân vôùi lôøi noùi; nhöõng bieän phaùp keát caáu töông phaûn ñoái laäp, keát thuùc ñoät ngoät (164 baøi, 13,12%); caùc yeáu toá veà ngoân ngöõ (402 baøi, 33,16%) nhö töø ñòa phöông, ñoàng aâm khaùc nghóa, * Hoäi Vaên ngheä daân gian Thöøa Thieân Hueá. 18 Tạp chí Nghiên cứu và Phát triển, số 1 (78). 2010 ngoân ngöõ moäc maïc, ñôøi thöôøng nhöng khoâng keùm phaàn ñoäc ñaùo, nhöõng yeáu toá cöôøng ñieäu, phoùng ñaïi, so saùnh... ñeàu ñaõ ñöôïc chaét loïc ñeå taïo neân nhöõng giaù trò bieåu ñaït nhaát cho caùi cöôøi. 1.250 baøi ca dao cöôøi coå truyeàn laø söï ñan xen cuûa raát nhieàu thuû phaùp ngheä thuaät khaùc nhau trong moãi baøi vaø chính noù ñaõ goùp phaàn taïo neân nhöõng giaù trò thaåm myõ ñaëc saéc cho ca dao ngöôøi Vieät” [4, 630-631]. 1.2. Cô cheá taïo ra tieáng cöôøi laø ñieàu chuû choát, khoâng theå boû qua, khi tìm hieåu veà maûng ca dao haøi höôùc (cuõng nhö khi tìm hieåu veà truyeän cöôøi, tuoàng haøi...). Nhöng ñaây laïi laø vaán ñeà chöa deã coù ñöôïc söï thoáng nhaát ôû caùc nhaø nghieân cöùu. Chaúng haïn, caùc loaïi maâu thuaãn ñaõ neâu khoâng chæ taïo neân caùi haøi maø coù theå caû caùi bi vaø caùc traïng thaùi taâm lyù khaùc. Rieâng vôùi maûng ca dao haøi höôùc, “ba loaïi yeáu toá” taïo tieáng cöôøi maø Ñaøo Thaûn neâu ra khoâng ñuû ñeå bao quaùt toaøn boä tieáng cöôøi töø ca dao. Thí duï, baøi “Choàng ngöôøi thoâng phaùn ñaàu toøa; Choàng em thoâng ñieáu, cuõng laø thaày thoâng!”, laø moät baøi ca dao haøi höôùc, nhöng tieáng cöôøi phaùt ra khoâng thuoäc vaøo “ba loaïi yeáu toá” aáy (maø do loái chôi chöõ theo phöông thöùc cuøng aâm: “thoâng”: “thoâng ñieáu” - laøm cho oáng ñieáu ñöôïc thoâng, ñ ...