Cấu tạo từ của hệ thống số đếm trong các ngôn ngữ (những bài toán trong các con số)

Bài viết này hướng đến là qua việc so sánh các hệ thống số đếm trong các ngôn ngữ hiện đại trong một không gian rộng, người đọc có thể hình dung được các bước tiến hoá của chúng trong thời gian từ chục nghìn năm trước đây đến một nghìn năm gần đây và mối quan hệ về nguồn gốc xa xưa của các ngôn ngữ.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cấu tạo từ của hệ thống số đếm trong các ngôn ngữ (những bài toán trong các con số) NGHIÊN CỨU CẤU TẠO TỪ CỦA HỆ THỐNG SỐ ĐẾM TRONG CÁC NGÔN NGỮ (NHỮNG BÀI TOÁN TRONG CÁC CON SỐ) GS. TS. Hoàng Thị Châu* 1 Khoa Ngôn ngữ học, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội (Kính nhớ Giáo sư Hoàng Thị Châu, xin đăng lại bài của Giáo sư trên Ngôn ngữ) Tóm tắt: Hệ thống số đếm được xem xét trong bài này như một hệ thống tín hiệu nhỏ rất điển hình củahệ thống tín hiệu lớn trên nó là ngôn ngữ. Tính hai mặt của tín hiệu thể hiện rất rõ: hầu hết các con số đều có hainghĩa: nghĩa cấu tạo từ và nghĩa từ vựng. Dưới tầng sâu của các bài toán cộng, nhân là tư duy toán học và ngônngữ của các dân tộc. Tư duy toán học của người Việt thể hiện ra ở “mười”, “mươi”, “một chục” dựa trên cơ sở hệthập phân (decimal numeration), của người Pháp là hệ nhị thập phân (80=4x20) (vigesimal numeration) và củacác dân tộc Đài Loan là đếm trên bàn tay. Tính hệ thống và đặc trưng dân tộc cũng thể hiện rất rõ, cho dù là hệthống số đếm được vay mượn từ một ngôn ngữ khác. Tư liệu nghiên cứu được hạn chế trong các ngôn ngữ dântộc thiểu số (DTTS) ở Việt Nam và trong hai ngữ tộc lớn ở Đông Nam Á là ngữ tộc Nam Á (Austroasiatic) vàngữ tộc Nam Đảo (Austronesian) đúng hơn là Austro - Tai, có liên quan mật thiết đến tiếng Việt. Khi cần, chúngtôi còn sử dụng đến các ngôn ngữ bên ngoài biên giới Việt Nam. Để nhận rõ các đặc điểm cấu tạo số từ của cácngôn ngữ đơn lập, phân tích tính ở Việt Nam và Đông Nam Á, chúng tôi sẽ so sánh đối chiếu với hệ thống sốđếm của các ngôn ngữ Ấn - Âu, điển hình của loại hình ngôn ngữ tổng hợp tính và khá quen thuộc với chúng tanhư tiếng Pháp, tiếng Anh, tiếng Đức và rút ra kết luận. Điều cuối cùng mà bài viết này hướng đến là qua việc sosánh các hệ thống số đếm trong các ngôn ngữ hiện đại trong một không gian rộng, người đọc có thể hình dungđược các bước tiến hoá của chúng trong thời gian từ chục nghìn năm trước đây đến một nghìn năm gần đây vàmối quan hệ về nguồn gốc xa xưa của các ngôn ngữ. Từ khóa: số đếm, tư duy, toán học, ngôn ngữ, đặc trưng dân tộc* GS.TS.NGND. Hoàng Thị Châu sinh năm 1934 tại Thừa Thiên-Huế, nguyên Chủ nhiệm Bộ môn Ngôn ngữ học, Khoa Ngữ văn, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, một trong những cán bộ đầu ngành Ngôn ngữ học Việt Nam, đã từ trần ngày 06 tháng 8 năm 2020. Giáo sư Hoàng Thị Châu đã để lại những công trình nghiên cứu xuất sắc, có giá trị cao cho ngành Ngôn ngữ học Việt Nam. Kính nhớ Giáo sư, chúng tôi xin phép đăng lại một trong những bài viết sâu sắc, lý thú của Giáo sư trong số này với một vài chỉnh sửa nhỏ theo quy định và thể lệ của tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài. Bài này đã được đăng trên tạp chí Ngôn ngữ, số 1 năm 2010, tr.19-33. Trân trọng giới thiệu với Quý vị độc giả của Nghiên cứu Nước ngoài.2 H. T. Châu / Tạp chí Nghiên cứu Nước ngoài, Tập 36, Số 5 (2020) 1-13 1. Dẫn nhập của người Pháp là hệ nhị thập phân (80=4x20) Hệ thống số đếm được xem xét trong bài (vigesimal numeration) và của các dân tộcnày như một hệ thống tín hiệu nhỏ rất điển Đài Loan là đếm trên bàn tay2. Vì những lí dohình của hệ thống tín hiệu lớn trên nó là ngôn trên mà bài viết này có tiêu đề là “Cấu tạo từngữ. Tính hai mặt của tín hiệu thể hiện rất rõ: của hệ thống số đếm” hay là “Những bài toánhầu hết các con số đều có hai nghĩa: nghĩa cấu trong các con số”.tạo từ1 và nghĩa từ vựng. Ví dụ: Tính hệ thống và đặc trưng dân tộc cũng • Trong tiếng Việt, số đếm “bốn mươi tư” thể hiện rất rõ, cho dù là hệ thống số đếm đượccó nghĩa từ vựng là “số tiếp theo số 43 trong dãy vay mượn từ một ngôn ngữ khác. Hệ thống sốsố tự nhiên”; và có nghĩa cấu tạo từ là 4x10+4 đếm của các ngôn ngữ ngành Thái như tiếng(các dấu “x” và “+” đã được ẩn đi). Thực ra Thái Lan, tiếng Lào, tiếng Thái ở Vân Nam -dấu “x” đó đã được thể hiện ở từ “mươi” (khác Trung Quốc, tiếng Thái ở Tây Bắc - Việt Nam,với “mười”): “mười bốn” (14) = 10+4 và “bốn tiếng Tày - Nùng ở Đông Bắc - Việt Nam…mươi” (40) = 4x10. đều vay mượn từ tiếng Hán cổ, nhưng đều có đặc thù riêng (sẽ được phân tích dưới đây). • Trong tiếng Pháp, số “80” là quatre- Cho nên, người nghe có thể nhận biết đượcvingt (4x20) có nghĩa từ vựng là “80”, có đây ...