Chính sách của Triều Nguyễn đối với Phật giáo và sự mâu thuẫn của nó đối với hiện thực

Bài viết Chính sách của Triều Nguyễn đối với Phật giáo và sự mâu thuẫn của nó đối với hiện thực bàn về sự phát triển của Nho, Lão, Phật trong lịch sử Việt Nam; Lí giải cho việc Phật giáo mất hẳn địa vị quốc giáo,... Mời các bạn cùng xem chi tiết bài viết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Chính sách của Triều Nguyễn đối với Phật giáo và sự mâu thuẫn của nó đối với hiện thựcNghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 3 - 201222T«n gi¸o vµ d©n técCHÝNH S¸CH CñA TRIÒU NGUYÔN §èI VíI PHËT GI¸O VµSù M¢U THUÉN CñA Nã §èI VíI HIÖN THùCLª Cung(*)µn vÒ sù ph¸t triÓn cña Nho, L·o,hiÖu lµ Gia Long (1802), më ®Çu triÒu ®¹iDuy Anh viÕt: “Nöa triÒu TrÇn ..., tõ ®êitrong nh÷ng u thÕ lín nhÊt cña triÒuBPhËt trong lÞch sö ViÖt Nam, §µoChu V¨n An, Nho häc b¾t ®Çu th¾ng PhËthäc. Nhng sang ®Õn ®êi Lª, ®êi NguyÔnth× Nho gi¸o míi chiÕm ®Þa vÞ ®éc t«n” .(1)§ã lµ mét nhËn xÐt kh¸ x¸c ®¸ng.Nghiªn cøu lÞch sö ViÖt Nam nãi chungvµ lÞch sö PhËt gi¸o ViÖt Nam nãi riªng,®iÒu mµ §µo Duy Anh nhËn xÐt, chóng tadÔ dµng nhËn thÊy. NÕu nh c¸c triÒu ®¹iLý, TrÇn, PhËt gi¸o hng thÞnh, gi÷ ®ÞavÞ quèc gi¸o th× ë c¸c triÒu Lª, NguyÔn,PhËt gi¸o mÊt ®i ®Þa vÞ nãi trªn.LÝ gi¶i cho viÖc PhËt gi¸o mÊt h¼n®Þa vÞ quèc gi¸o ë c¸c triÒu Lª, triÒuNguyÔn ®ßi hái ph¶i cã mét c«ng tr×nhnghiªn cøu trªn nhiÒu lÜnh vùc liªnquan, trong ®ã kh«ng thÓ kh«ng ®Ò cËp®Õn chÝnh s¸ch cña mçi triÒu ®¹i ®èi víiPhËt gi¸o. Bµi viÕt nµy gãp mét phÇnnhá trong viÖc t×m hiÓu chÝnh s¸ch cñatriÒu NguyÔn ®èi víi PhËt gi¸o; tõ ®ã,thö xem PhËt gi¸o ®· cã vai trß, vÞ trÝnh thÕ nµo trong ®êi sèng hiÖn thùccña x· héi ViÖt Nam ®¬ng thêi.Saukhi®¸nhb¹inhµT©yS¬n,NguyÔn Phóc ¸nh lªn ng«i vua, ®Æt niªnnhµ NguyÔn trong lÞch sö ViÖt Nam. MétNguyÔn lµ cã ®îc mét l·nh thæ réng línmµ c¸c triÒu ®¹i tríc ®©y cha bao giêcã ®îc. Nhng ®Ó qu¶n lÝ mét ®Êt nícréng lín nh vËy, triÒu NguyÔn ®· gÆpkh«ng Ýt khã kh¨n. L·nh thæ réng lín,nhng nÒn kinh tÕ hµng hãa, thÞ trêngcha ph¸t triÓn, giao th«ng ®i l¹i khãkh¨n trë ng¹i, dÔ dÉn ®Õn c¸t cø, ph©nlËp n¬i nµy hoÆc n¬i kh¸c.VÒ phÝa nh©n d©n, mét bé phËn cßntëng nhí triÒu Lª, mét bé phËn kh¸ccßn giÊu l¹i trong m×nh nh÷ng hoµi b·olín lao mµ triÒu ®¹i T©y S¬n cßn bá dë.Nh©n t©m, lßng ngêi cha thùc sù quyphôc triÒu ®¹i míi. C¸i ph¬ng ch©m“trung thÇn bÊt sù nhi qu©n” Ýt nhiÒucßn g©y khã kh¨n cho mét triÒu ®¹i võamíi x¸c lËp ®Þa vÞ thèng trÞ.§Ó ®Èy lïi nh÷ng khã kh¨n trªn ®©y,t¹o thÕ cho viÖc cñng cè vµ x©y dùngv¬ng triÒu v÷ng m¹nh, triÒu NguyÔn ®·lÊy ý thøc hÖ Nho gi¸o víi hÖ thèng “tamc¬ng, ngò thêng” xem vua lµ con trêi,*. PGS. TS. Trêng §¹i häc S ph¹m HuÕ.1. §µo Duy Anh. ViÖt Nam v¨n hãa Sö c¬ng, Nxb.Bèn Ph¬ng, Sµi Gßn, 1951, tr. 237.Lª Cung. ChÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn...23lµm hÖ t tëng chÝnh thèng cho triÒub¸o øng, xem lÝ thuyÕt nµy nh lµ mét sùra søc ®Ò cao Nho gi¸o, t×m mäi c¸ch ®a®îc. Hä cè lÊy nh÷ng sù kiÖn hoÆc néi®¹i cña m×nh. Do vËy, viÖc triÒu NguyÔnNho gi¸o lªn ®Þa vÞ ®éc t«n lµ ®iÒu dÔhiÓu. Tuy nhiªn trªn vÊn ®Ò nµy triÒuNguyÔn ®· vÊp ph¶i mét sù khã xö ®èivíi PhËt gi¸o, v× PhËt gi¸o kh«ng chØdõng l¹i lµ mét t«n gi¸o, tÝn ngìngtruyÒn thèng cña d©n téc ViÖt Nam, mµh¬n thÕ n÷a, PhËt gi¸o kÓ tõ khi ®îctruyÒn vµo ViÖt Nam ®· cã sù g¾n bãchÆt chÏ víi vËn mÖnh d©n téc. Trongsuèt chiÒu dµi gÇn hai ngµn n¨m lÞch sö,giíi PhËt tö vµ nhiÒu vÞ cao t¨ng ®·nhËp thÕ tham gia tÝch cùc vµo c¸cphong trµo yªu níc, nh÷ng cuéc kh¸ngchiÕn chèng x©m l¨ng, nh÷ng c«ng cuécphôc hng ®Êt níc.Thùc tÕ trªn ®©y ®· buéc vua quantriÒu NguyÔn ph¶i ®Çu t suy nghÜ, l¾mlóc ph¶i tr¨n trë, nªn cã mét chÝnh s¸chnµo ®©y ®èi víi PhËt gi¸o kh¶ dÜ ®¸p øng®îc viÖc tËp hîp ®îc nh©n d©n mµ ®asè lµ tÝn ®å PhËt gi¸o hoÆc cã quan hÖg¾n bã vÒ mÆt tÝn ngìng víi PhËt gi¸ovµo c«ng cuéc x©y dùng ®Êt níc, cñngcè sù thèng trÞ cña v¬ng triÒu.Qua nghiªn cøu mét sè t liÖu cñaQuèc sö qu¸n triÒu NguyÔn, bíc ®Çuchóng t«i rót ra mét sè ®iÓm chñ yÕu sau®©y trong chÝnh s¸ch cña triÒu NguyÔn®èi víi PhËt gi¸o.mª tÝn, xa rêi thùc tÕ, kh«ng thùc hiÖndung tõ trong Tam t¹ng kinh ®iÓn ®Ó ®i®Õn phñ nhËn gi¸o lÝ PhËt gi¸o, luËnchøng cho viÖc trung qu©n lµ caoh¬ntÊt c¶. §iÒu lÖ h¬ng ®¶ng Gia Long n¨mthø 3 (1804) viÕt: “§Õn nh kho¶n thêPhËt, S¸ch truyÖn cã nãi: ‘C«ng hå dÞ®oan t h¹i d· dØ’ (Say mª vµo chuyÖn dÞ®oan lµ cã h¹i). L¹i nãi: ‘Ho¹ch téi vuthiªn v« së ®¶o d·’ (cã téi víi trêi kh«ngthÓ cÇu ®¶o mµ khái ®îc). Ngêi thêPhËt lµ ®Ó cÇu phóc b¸o. S¸ch PhËt cã nãir»ng cã duyªn th× PhËt ®é, kh«ng cãduyªn PhËt ch¼ng ®é nµo. L¹i nãi thê chamÑ ch¼ng ra g×, dÇu c¶ ngµy ¨n chayniÖm PhËt còng ch¼ng Ých chi. NÕu hÕtlßng trung víi vua tuy kh«ng cóng PhËtcòng kh«ng h¹i. Nh thÕ ®· lµ kÎ cãduyªn th× cÇn g× ph¶i cÇu PhËt ®é cßnnh kÎ v« duyªn th× PhËt cã ®é ®©u? Thöxem nh÷ng ngêi ®· thµnh PhËt nhMôc Liªn cßn kh«ng cøu ®îc mÑ, trÞPhËt gi¸o nh Tiªu DiÔn cßn kh«ng gi÷®îc thµnh. Huèng chi ngêi bÊt trung,bÊt hiÕu kh«ng biÕt qu©n v¬ng lµ PhËthiÖn t¹i, khinh bá cha mÑ lµ PhËt sinhra m×nh. L¹i ®i nÞnh h¶o PhËt v« h×nh ëxa mu«n dÆm ®Ó cÇu may c¸i phíc b¸ovu v¬ cho ®êi sau, cã lÝ nh vËy sao?”(2).§Õn ®êi Minh M¹ng, khi vua hái c¸cTríc hÕt, triÒu ...