Công tác hiệu chuẩn thiết bị đo liều bức xạ ion hóa chiếu ngoài tại Việt Nam

Bài viết này cung cấp cho độc giả cái nhìn tổng quan về thực trạng trường chuẩn liều và đề cập một số yêu cầu chung đối với công tác hiệu chuẩn thiết bị đo liều bức xạ ion hóa chiếu ngoài tại các cơ sở hiệu chuẩn trong toàn quốc.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Công tác hiệu chuẩn thiết bị đo liều bức xạ ion hóa chiếu ngoài tại Việt Nam THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ HẠT NHÂN CÔNG TÁC HIỆU CHUẨN THIẾT BỊ ĐO LIỀU BỨC XẠ ION HÓA CHIẾU NGOÀI TẠI VIỆT NAM Lê Ngọc Thiệm và cộng sự Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân Hiệu chuẩn thiết bị đo liều bức xạ ion hóa chiếu ngoài nhằm khẳng định chúng hoạt động bình thường theo đúng chức năng của nhà sản xuất và phục vụ công tác quản lý nhà nước trong đánh giá đảm bảo an toàn bức xạ chiếu ngoài đối với bức xạ tia X, tia gamma và neutron. Công tác hiệu chuẩn tại Việt Nam ngày càng được hoàn thiện với việc đầu tư trang thiết bị cũng như nhân lực trong những năm gần đây. Bài báo này cung cấp cho độc giả cái nhìn tổng quan về thực trạng trường chuẩn liều và đề cập một số yêu cầu chung đối với công tác hiệu chuẩn thiết bị đo liều bức xạ ion hóa chiếu ngoài tại các cơ sở hiệu chuẩn trong toàn quốc. 1. GIỚI THIỆU phương pháp xác định giá trị thực quy ước của Trong quá trình làm việc với bức xạ ion hóa không các đại lượng liều, xác định hệ số chuẩn của các mang điện (tia X, tia gamma và neutron), các mối thiết bị đo liều chiếu ngoài ở một số cơ sở hiệu nguy hiểm chiếu ngoài thường được quan tâm. chuẩn tại Việt Nam. Để đánh giá an toàn bức xạ và phục vụ công tác   quản lý nhà nước trong lĩnh vực này, việc đo đạc 2. TRƯỜNG CHUẨN LIỀU BỨC XẠ ION HÓA các đại lượng liều gây bởi chiếu xạ ngoài (gọi tắt là CHIẾU NGOÀI các đại lượng liều) thường được thực hiện thông qua các thiết bị đo liều tương ứng. Để đảm bảo 2.1. Trường chuẩn liều bức xạ tia X các thiết bị này hoạt động đúng chức năng của Hiện tại, ở Việt Nam chỉ có 02 trường chuẩn liều nhà sản xuất, công tác hiệu chuẩn cần được thực bức xạ tia X phục vụ công tác hiệu chuẩn thiết bị hiện trước khi đưa vào sử dụng lần đầu và định đo liều tia X dùng trong đánh giá an toàn bức xạ kỳ hàng năm [1, 2]. (Hình 1). Các đại lượng liều gây bởi chiếu xạ ngoài thông dụng nhất, thường được đo đạc, có thể kể đến như sau: Kerma trong không khí - K, tương đương liều môi trường - H* (10), tương đương liều cá nhân - H* (10). Đây cũng là những đại lượng chính được sử dụng trong quá trình hiệu chuẩn các thiết bị đo liều gây bởi chiếu xạ ngoài [1]. Hình 1. Trường chuẩn liều bức xạ tia X: (trái) tại Bài báo này trình bày thực trạng về công tác xây Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân; (phải) tại dựng các trường chuẩn liều bức xạ chiếu ngoài Trung tâm Hạt nhân thành phố Hồ Chí Minh khác nhau (tia X, tia gamma và neutron) và Số 69 - Tháng 12/2021 39 THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ HẠT NHÂN Trường chuẩn liều bức xạ tia X tại Viện Khoa học này có thông số kỹ thuật cơ bản giống nhau: điện và Kỹ thuật Hạt nhân (VKHKTHN, số 179 Hoàng áp cực đại 160 kV, dòng phát tia cực đại 30 mA, Quốc Việt – Cầu Giấy - Hà Nội) đã được thiết lập thời gian phát tia đủ dài để đáp ứng các phép hiệu và đi vào hoạt động từ hơn hai thập niên trước. chuẩn thiết bị đo liều bức xạ tia X ở mức an toàn. Gần đây, trường chuẩn này đã được trang bị mới Các trang thiết bị đi kèm máy phát tia X có thể một máy phát tia X chuẩn của hãng Hopewell De- kể đến như: bộ tổ hợp phin lọc, buồng ion hóa signs Inc. (Mỹ, sản xuất năm 2020). phẳng song song, hệ thống quan sát truyền hình, Trường chuẩn liều bức xạ tia X tại Trung tâm Hạt âm thanh, … nhằm mục đích thiết lập trường nhân thành phố Hồ Chí Minh (TTHN-HCM, số chuẩn tia X tuân thủ yêu cầu ISO 4037 [3-5]. 405-407, Đường Cách Mạng Tháng Tám, Phường 2.2. Trường chuẩn liều bức xạ gamma 13, Quận 10, Tp.HCM) được thiết lập từ năm Các trường chuẩn liều bức xạ gamma hiện có tại 2019 thông qua việc trang bị một máy phát tia X 04 đơn vị (Hình 2): VKHKTHN; TTHN-HCM; chuẩn mới của hãng Hopewell Designs Inc. (sản Viện Nghiên cứu Hạt nhân - Đà Lạt (VNCHN); xuất tại Mỹ, năm 2019). Viện Hóa học Môi trường Quân sự - Hà Nội Máy phát tia X chuẩn tại hai cơ sở hiệu chuẩn (VHHMTQS). Hình 2. Trường chuẩn liều bức xạ gamma: (a) tại Viện Khoa học và Kỹ thuật Hạt nhân; (b) tại Trung tâm Hạt nhân thành phố Hồ Chí Minh; (c) tại Viện Nghiên cứu Hạt nhân; (d) tại Viện Hóa học Môi trường Quân sự 40 Số 69 - Tháng 12/2021 THÔNG TIN KHOA HỌC VÀ CÔNG NGHỆ HẠT NHÂN Tại VKHKTHN, trường chuẩn liều bức xạ gam- 5%). ma sử dụng nguồn phóng xạ 137Cs đã được thiết Tại VNCHN, công tác hiệu chuẩn thiết bị đo liều lập và đi vào hoạt động từ vài thập niên trước. gamma đã được thực hiện từ những năm 1980, Tuy nhiên, đầu năm 2021, trường chuẩn này đã sử dụng nguồn phóng xạ 60Co. Từ năm 2008, cơ được trang bị mới một hệ chiếu chuẩn gamma đa sở đã sử dụng nguồn 137Cs (hoạt độ 200 mCi vào nguồn (sử dụng 02 đồng vị phóng xạ 137Cs và 60Co năm 1982, độ không đảm bảo đo tiêu chuẩn của với 06 giá trị hoạt độ khác nhau), cụ thể như sau: hoạt độ nguồn ước tính trong khoảng 5%). nguồn 137Cs với 03 giá trị hoạt độ 0,012 Ci; 0,100 Ci; 1,100 Ci (vào tháng 4 năm 2020); nguồn 60Co Tại VHHMTQS, năm 2021 đã thiết lập trường với 03 giá trị hoạt độ 0,01 Ci; 0,10 Ci; 5,27 Ci (vào chuẩn liều gamma sử dụng nguồn 137Cs với hoạt tháng 4 năm 2020). Độ không đảm bảo đo tiêu độ 5,5 Ci (vào năm 1974, độ không đảm bảo đo chuẩn của hoạt độ nguồn ước tính trong khoảng ...