Đa dạng thành phần loài cá ở hệ sinh thái hồ Dầu Tiếng

Bài viết Đa dạng thành phần loài cá ở hệ sinh thái hồ Dầu Tiếng trình bày thành phần loài cá hồ Dầu Tiếng; Cấu trúc thành phần loài; Quan hệ thành phần loài cá hồ Dầu Tiếng với các yếu tố của khu hệ cá Bắc Việt Nam - Nam Trung Hoa và khu hệ cá phía Nam Việt Nam - Nam bán đảo Đông Dương - phân vùng Ấn Độ - Mã Lai.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đa dạng thành phần loài cá ở hệ sinh thái hồ Dầu Tiếng KHOA HỌC CÔNG NGHỆ ĐA DẠNG THÀNH PHẦN LOÀI CÁ Ở HỆ SINH THÁI HỒ DẦU TIẾNG Nguyễn Minh Ty1 TÓM TẮT Ở hồ Dầu Tiếng đã xác định có 111 loài cá nằm trong 65 giống thuộc 28 họ của 12 bộ khác nhau thuộc lớp cá xương (Osteichthyes). Trong đó có 14 loài di nhập đến, 97 loài bản địa phân bố ở các sông suối, ao, kênh rạch, ruộng, đất ngập nước thuộc hồ Dầu Tiếng. Đa dạng nhất là bộ cá Chép (Cypriniformes) có số loài nhiều nhất với 45 loài, kế tiếp là bộ cá Nheo (Siluriformes) có 21 loài, bộ cá Rô đồng (Anabantiformes) 14 loài, bộ cá Bống (Gobiiformes) 8 loài, bộ Mang liền (Synbranchiformes) 6 loài, 2 bộ có 4 loài là bộ cá Kìm (Beloniformes) và bộ cá Vược (Perciformes), bộ cá Hàng chài (Cichiformes) có 3 loài. Các bộ còn lại chỉ có 1 đến 2 loài. Bổ sung mới cho khu hệ 38 loài. Hai loài thuộc Nghị định 26/2019/NĐ-CP là cá Trê trắng (Clarias batrachus Linnaeus, 1758) và cá Trèn bầu (Ompok bimaculatus Bloch, 1797). Thành phần loài cá hồ Dầu Tiếng mang tính chất đặc trưng của yếu tố địa động vật Nam Việt Nam - Nam bán đảo Đông Dương - phân vùng Ấn Độ - Mã Lai và chịu ảnh hưởng của yếu tố Bắc Việt Nam - Nam Trung Hoa. Từ khóa: Đa dạng cá, hệ sinh thái, hồ Dầu Tiếng. 1. MỞ ĐẦU5 Tiếng làm cơ sở dữ liệu cho các nghiên cứu tiếp theo đồng thời bảo tồn, khai thác sử dụng nguồn tài Hồ Dầu Tiếng là hồ lớn ở Việt Nam được xây nguyên đa dạng sinh học về cá một cách bền vững. dựng trên thượng lưu sông Sài Gòn, tổng diện tích Do vậy, việc nghiên cứu đa dạng thành phần loài cá ở 270 km2, sức chứa 1,58 tỷ m3, nằm ở 11012’ đến 12000’ hệ sinh thái hồ Dầu Tiếng là cần thiết. vĩ độ Bắc và 106010’ đến 106030’ kinh độ Đông, thuộc 3 tỉnh Bình Dương, Bình Phước và Tây Ninh. Lưu 2. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU vực hồ nằm trên một địa hình chuyển tiếp - vùng 2.1. Khảo sát thực địa và thu mẫu cá thượng lưu phía Đông là đồi thấp, có dạng hình lòng Đã tiến hành khảo sát và thu mẫu cá tại 12 địa chảo thoải dần về phía hai dòng sông chính (sông Sài điểm trên hồ Dầu Tiếng thuộc các xã (Định Hiệp, Gòn và sông Bà Hảo). Khu vực lòng hồ có cao độ 5- Phước Minh, Dương Minh Châu, Minh Hòa, Tân 15 m, có nơi dưới 5 m. Độ sâu trung bình hồ là 3,5 m. Thành, Phước Ninh, Tân Hưng, Chơn Thành) trong Mực nước cao nhất trong mùa lũ từ tháng 7 đến thời gian từ tháng 3/2019 đến tháng 2/2020 (Hình 1). tháng 11 là 25 m. Nền đáy chứa nhiều mùn, sét và trầm trích. Vùng đáy hồ trước khi trữ nước là vùng đất rừng và khu vực đất dân cư chủ yếu thuộc xã Tân Lập, Lộc Ninh thuộc huyện Dương Minh Châu, trong đó có nhiều đồi thấp với độ cao 20 - 30 m trở thành vùng bán ngập theo mùa. Lượng mưa trung bình hàng năm ở hồ Dầu Tiếng từ 1500 – 1800 mm, nhiệt độ trung bình 270C, độ ẩm 69 - 77%. Trong mùa mưa số lượng dòng chảy vào hồ chiếm tỷ lệ 70-80%, mùa khô chỉ còn 20 - 25%. Hồ Dầu Tiếng cũng là nơi cung cấp nguồn lợi thủy sản khá lớn cho cư dân trong vùng từ việc nuôi trồng thủy sản và khai thác đánh bắt cá. Theo kết quả điều tra của Tống Xuân Tám, 2007 đã xác định 73 loài cá ở hồ Dầu Tiếng [14]. Cần đánh giá đầy đủ về nguồn lợi thủy sinh vật hồ Dầu Hình 1. Bản đồ vị trí thu mẫu cá tại 12 địa điểm trên 1 Viện Công nghệ Ứng dụng, Trường Đại học Thủ Dầu Một hồ Dầu Tiếng Email: tynm@tdmu.edu.vn 98 N«ng nghiÖp vµ ph¸t triÓn n«ng th«n - KỲ 2 - TH¸NG 3/2021 KHOA HỌC CÔNG NGHỆ 3. KẾT QUẢ VÀ THẢO LUẬN Trực tiếp thu mẫu cùng ngư dân chuyên làm 3.1. Thành phần loài cá hồ Dầu Tiếng nghề đánh bắt cá bằng các loại ngư cụ truyền thống. Ở hồ Dầu Tiếng đã thu thập và phân tích 405 Mua mẫu ở các chợ gần sông và khu vực quanh hồ mẫu cá qua các đợt khảo thực địa trên toàn bộ hồ, Dầu Tiếng. Mẫu được xử lý trong dung dịch xác định được 111 loài cá nằm trong 65 giống thuộc formaline 8-10%, chụp ảnh khi còn tươi, ghi lại các số 28 họ của 12 bộ khác nhau thuộc lớp cá xương đo về kích thước (mm) và khối lượng cá (g), tiêm (Osteichthyes). Trong đó có 14 loài di nhập đến, 97 formalin 20% vào phần thịt và ruột cá đối với cá lớn loài bản địa phân bố trong các sông, suối, ao, hồ, kèm theo phiếu ghi rõ tên gọi phổ thông, tên địa ruộng, đất ngập nước, kênh mương thuộc hồ Dầu phương, thời gian và địa điểm thu mẫu. Tiếng. Đối chiếu với kết quả nghiên cứu trước đây 2.2. Trong phòng thí nghiệm của Tống Xuân Tám (2007) thì số loài bổ sung mới Về hệ thống phân loại, đã sử dụng hệ thống cho danh sách loài cá của hồ Dầu Tiếng là 38 loài. phân loại cá của Eschmeyer (2005) [2], FAO, 1998 Trong số 405 mẫu cá thu thập và phân tích, số mẫu [6-7]; Mai Đình Yên (1978, 1992) [12-13]; Rainboth trực tiếp đánh bắt cùng ngư dân là 279 mẫu với 81 (1996) [10]; Kottelat (2001) [8]; Nguyễn Văn Hảo loài, số mẫu mua các chợ gần hồ là 46 mẫu với 21 (2001, 2005) [4-5]; Serov. D. V và cs., 2006 [11] và hệ loài, số mẫu thuê ngư dân đánh bắt là 80 mẫu với 9 thống phân loại của Eschemeyer’s catalog of fishes loài (Bảng 1). 2019 [3]. Bảng 1. Danh lục thành phần loài cá nước ngọt hồ D ...