Đàn ghi ta của Lorca của Thanh Thảo dưới góc nhìn liên văn bản

Ở nửa sau của bài thơ, tác giả suy tưởng về sức sống kì diệu của thơ Lorca nói riêng và về sự trường tồn của nghệ thuật chân chính nói chung, vốn được sáng tạo bằng chính trái tim nặng trĩu tình yêu cuộc sống của các nghệ sĩ:không ai chôn cất tiếng đàn tiếng đàn như cỏ mọc hoang giọt nước mắt vầng trăng long lanh đáy giếngđường chỉ tay đã đứt dòng sông rộng vô cùng Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạcchàng ném lá bùa cô gái di gan vào xoáy nước chàng...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
"Đàn ghi ta của Lorca" của Thanh Thảo dưới góc nhìn liên văn bản Đàn ghi ta của Lorca của Thanh Thảo dưới góc nhìn liên văn bản Ở nửa sau của bài thơ, tác giả suy tưởng về sức sống kì diệu của thơ Lorca nóiriêng và về sự trường tồn của nghệ thuật chân chính nói chung, vốn đ ược sáng tạobằng chính trái tim nặng trĩu tình yêu cuộc sống của các nghệ sĩ: không ai chôn cất tiếng đàn tiếng đàn như cỏ mọc hoang giọt nước mắt vầng trăng long lanh đáy giếng đường chỉ tay đã đứt dòng sông rộng vô cùng Lorca bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màu bạc chàng ném lá bùa cô gái di gan vào xoáy nước chàng ném trái tim mình vào lặng yên bất chợt li-la li-la li-la... Câu thơ không ai chôn cất tiếng đàn có lẽ đã được bật ra trong tâm thức sángtạo của Thanh T hảo khi ông nghĩ tới lời thỉnh cầu của Lorca trong b ài Ghi nhớ – lờithỉnh cầu đã được dùng làm đề từ cho bài thơ Đàn ghi ta của Lorca. Không, ở đâykhông có thao tác đối lập sắc lẻm của lí trí mà nhiều thi sĩ ưa dùng trong các bài thơchân dung hay ai điệu, nhằm làm nổi bật những tứ thơ mới mang tính chất ăntheo. Chỉ có sự đau đớn trước cái chết thảm khốc của một thi tài mãnh liệt, mà xácbị quăng xuống một giếng sâu (hay vực?) gần Granada. Dĩ nhiên, ý nguyện của Lorca– một ý nguyện thể hiện phẩm c hất nghệ sĩ hoàn hảo của nhà thơ, nói lên s ự gắn bóvô cùng sâu nặng của ông đối với nguồn mạch dân ca xứ sở – đã không được thựchiện. Nhưng nghĩ về điều đó, những liên tưởng dồn tới và ta bỗng vỡ ra một chânlí: không ai chôn cất tiếng đàn và dù muốn chôn cũng không được! Đây là tiếng đàn,một giá trị tinh thần, chứ không phải là một cây đàn vật thể. Tiếng đàn ấy trường cửucùng tự nhiên và hơn thế, bản thân nó chính là tự nhiên. Nó vẫn không ngừng vươnlên, lan toả, ngay khi người nghệ sĩ sáng tạo ra nó đã chết. Dù thật sự thấm thía chânlí nói trên, tác giả vẫn không ngăn nổi lòng mình khi viết ra những câu thơ đau xóthết mực, thấm đượm một cảm giác xa vắng, bơ vơ, côi cút, như c ảm giác của ta khithấy cỏ mọc hoang đang hát bài ca vắng người giữa mang mang thiên địa. Khôngphải ngẫu nhiên mà trong ít nhất hai phương án ngôn từ có thể dùng, Thanh Thảo đãlựa chọn cách diễn đạt không ai chôn cất chứ không phải là không ai chôn đư ợc ! Đếnlượt độc giả, giọt nước mắt vầng trăng cứ mãi làm ta thao thức, dù nó longlanh trong im lặng, và hình như càng im lặng trong thăm thẳm đáy giếng, nó lạicàng long lanhhơn bao giờ hết(1). Từ câu đường chỉ tay đã đứt đến cuối bài, nhịp điệu, tiết tấu của thi phẩmkhông còn gấp gáp và dồn bức nữa. Nó chậm rãi và lắng sâu. Điều này tuân theođúng lô gích tái hiện và suy ngẫm (tạm quy về phạm tr ù nội dung) mà tác giả chọnlựa. Nhưng quan trọng hơn, nó tuân theo lô gích tồn tại của chính cuộc đời : tiếp liềncái chết là sự sinh thành, sau bộc phát, sôi trào là tĩnh lặng, trầm tư, nối theo sự mùloà, khủng hoảng (của xã hội loài người) là sự khôn ngoan, chín chắn... Trong muônnghìn điều mà con người phải nghĩ lại khi đã khôn dần lên, sự hiện diện của nghệthuật trong đời sống là một trong những điều khiến ta trăn trở nhiều nhất. Việc quytội, kết tội cho một đối tượng cụ thể nào đó đã đối xử thô bạo với nghệ thuật khôngcòn là chuyện thiết yếu nữa. Hãy lắng lòng để chiêm ngưỡng một sự siêu thoát, mộtsự hoá thân. Trên dòng sông của cuộc đời, của thời gian vĩnh cửu mà trong khoảnhkhắc bừng tỉnh thoát khỏi mê lầm, ta tưởng thấy nó hiện hình cụ thể và dăng chiếungang trời, có bóng chàng nghệ sĩ Lorca đang bơi sang ngang trên chiếc ghi ta màubạc. Chàng đang vẫy chào nhân loại để đi vào cõi bất tử. Chiếc ghi ta, cũng là conthuyề n thơ chở chàng, có ánh bạc biêng biếc, hư ảo một màu huyền thoại... Trên thực tế, cái chết của Lorca là cái chết tức tưởi do bọn phát xít Franco gâynên. Nhưng nhìn suốt chiều dài lịch sử, ta thấy Lorca không phải là trường hợp nghệsĩ đầu tiên hay cuối cùng chịu kết cục bi thương bởi các thế lực thù địch với cái đẹp.Vậy phải chăng có thể xem những khổ nạn liên t ục là một phần tất yếu trong địnhmệnh của họ? Hẳn Thanh Thảo đ ã nghĩ vậy khi viết tiếp những câu thơ thật gọnnghẽ, nhẹ nhõm và mênh mang (ta hãy chú ý t ới điểm rơi cuối dòng thơ của cáctừ, cụm từ như đã đứt, vô cùng, sang ngang). Dù ai tiếc thương mặc lòng, đối vớingười nghệ sĩ như Lorca, khi đường chỉ tay đã đứt(đường chỉ tay như dấu ấn của sốmệnh đóng lên cơ thể con người), chàng đã dứt khoát được giải thoát. Còn nuối làmchi lá bùa hộ mệnh được xem là vật tàng trữ những sức mạ nh thần diệu mà cô gái digan trao cho. Chàng, dứt khoát và mạnh mẽ, ném nó chìm lỉm (chữ của Hàn MặcTử) vào xoáy nước hư vô, như ném trái tim mình vào lặng yên bất chợt – cái lặng yêncủa sự đốn ngộ, cái lặng yên sâu thẳm, anh minh, mà ở đó, lời nói đã tan đi trongchính nó. Chàng đã đoạt lấy thế chủ động trước cái chết của mình. Chàng đã thắngkhông chỉ lũ ác nhân mà còn thắng cả chính định mệnh và hư vô nữa. Từ điểm nàynhìn lại, ta bỗng thấy câu thơ chàng đi như người mộng du ở phần trên có thêm tầ ngnghĩa mới. Bị lôi đến chỗ hành hình, Lorca vẫn sống như người trong cõi khác.Chàng đang bận tâm đuổi theo những ý nghĩ xa vời. Chàng đâu thèm chú ý tới máulửa quanh mình lúc đó. Chàng đã không chấp nhận sự tồn tại của bạo lực. Chàngchết, nhưng kẻ bất lực lại chính là lũ giết người! Ở đây, có một cái gì gợi ta nhớ tớisự tuẫn nạn của Chúa Giê su trên núi Golgotha (núi Sọ). Lại thêm một văn bản nữaẩn hiện tỏ mờ dưới văn bản thơ của Thanh Thảo(2)!... Trong đoạn thơ cuối bài vừa phân tích, người đọc càng nhìn thấy rõ hơn sựvững vàng của tác giả trong việc phối trí các hình ảnh, biểu tượng lấy từ nhiều vănbản khác nhau vào một tổng thể hài hoà. Tưởng không có gì chung giữa đường chỉtay, lá bùa, xoáy nư ớc và cả lặng yên ...