Dấu ấn tôn giáo trong kiến trúc và điêu khắc của nghệ thuật cổ điển Đông Nam Á (thế kỷ I - thế kỷ XIII)

Trong quá trình giao thoa văn hóa giữa văn hóa bản địa và văn hóa Ấn Độ, cư dân Đông Nam Á đã kết hợp để sáng tạo cho dân tộc mình những yếu tố văn hóa độc đáo không thể so sánh với bất kỳ dân tộc nào khác. Trong những thành tựu văn hóa đặc sắc đó, nền nghệ thuật cổ điển Đông Nam Á nổi bật lên không chỉ là minh chứng cho sự giao lưu văn hóa mà còn bởi sự sáng tạo đa dạng, phong phú mang đầy màu sắc bản địa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dấu ấn tôn giáo trong kiến trúc và điêu khắc của nghệ thuật cổ điển Đông Nam Á (thế kỷ I - thế kỷ XIII) TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Nguyễn Đức Quân DẤU ẤN TÔN GIÁO TRONG KIẾN TRÚC VÀ ĐIÊU KHẮC CỦA NGHỆ THUẬT CỔ ĐIỂN ĐÔNG NAM Á (THẾ KỶ I – THẾ KỶ XIII) RELIGIOUS LANDMARK IN ARCHITECTURE AND SCULPTURE OF SOUTHEAST ASIAN CLASSICAL ART NGUYỄN ĐỨC QUÂN TÓM TẮT: Trong quá trình giao thoa văn hóa giữa văn hóa bản địa và văn hóa Ấn Độ, cư dân Đông Nam Á đã kết hợp để sáng tạo cho dân tộc mình những yếu tố văn hóa độc đáo không thể so sánh với bất kỳ dân tộc nào khác. Trong những thành tựu văn hóa đặc sắc đó, nền nghệ thuật cổ điển Đông Nam Á nổi bật lên không chỉ là minh chứng cho sự giao lưu văn hóa mà còn bởi sự sáng tạo đa dạng, phong phú mang đầy màu sắc bản địa. Tôn giáo là nguồn cảm hứng chính của nghệ thuật cổ điển Đông Nam Á và nghệ thuật cổ điển ở Đông Nam Á là sự thể hiện, mang đậm dấu ấn thế giới tâm linh phong phú đó. Tôn giáo và nghệ thuật kết hợp, bổ sung cho nhau góp phần tạo nên bản sắc văn hóa của từng dân tộc trong khu vực Đông Nam Á. Từ khóa: Ấn Độ; Đông Nam Á; tôn giáo; nghệ thuật cổ điển; kiến trúc; điêu khắc. ABSTRACT: In the process of blending local culture and Indian culture, Southeast Asian people have combined to create unique artistic features, unlike any other people. Among these unique cultural achievements, Southeast Asian classical art stands out not only as a testament of cultural exchange, but also by its diverse creativity and colorful indigenous features. Religion was the main source of inspiration for Southeast Asian classical art and classical art in Southeast Asia was an expression, containing the rich spiritual world. Religion and art combined, complemented each other to contribute to the cultural identity of each ethnic group in Southeast Asia. Key words: India; Southeast Asia; religion; classical art; architecture; sculpture. vật chất, tinh thần, nhưng không thể làm thay đổi được nhiều giá trị văn hóa bản địa, ngược lại những yếu tố văn hóa ngoại nhập đó được tiếp biến và truyền tải bằng những hình thức thể hiện riêng biệt mang đậm tính đặc trưng của dân tộc đã tiếp biến chúng. Trong số những yếu tố văn hóa được tiếp biến vừa đề cập, tôn giáo đóng vai trò chủ đạo trong việc thể hiện đặc điểm ở các nền nghệ 1. ĐẶT VẤN ĐỀ Trong những thế kỷ đầu Công nguyên, những làn sóng văn hóa từ bên ngoài đã tác động, ảnh hưởng sâu sắc đến khu vực Đông Nam Á, đặc biệt, văn hóa Ấn Độ đã góp phần làm xuất hiện những quốc gia đầu tiên ở khu vực này. Những ảnh hưởng đến từ bên ngoài mang lại những thay đổi quan trọng trên hầu hết các hoạt động đời sống  ThS. Trường Đại học Văn Lang, nguyenducquan@vanlanguni.edu.vn, Mã số: TCKH13-07-2019 128 TẠP CHÍ KHOA HỌC ĐẠI HỌC VĂN LANG Số 13, Tháng 01 - 2019 thuật cổ điển Đông Nam Á. Có thể nói, nghệ thuật cổ điển Đông Nam Á là một nền nghệ thuật phục vụ nhu cầu tâm linh của cư dân bản địa. Qua nghệ thuật, cư dân bản địa thể hiện niềm tin tôn giáo mãnh liệt của mình và từ niềm tin đó, cư dân bản địa đã đạt đến sự sáng tạo nghệ thuật vô cùng đặc sắc. Từ cơ sở này, khu vực Đông Nam Á đã sở hữu được một nền văn hóa, nghệ thuật phát triển rực rỡ, độc đáo, khó có nơi nào so sánh được. 2. NỘI DUNG 2.2.1. Giai đoạn sơ kỳ - Phong cách nghệ thuật cổ điển Phù Nam (thế kỷ II - thế kỷ V) Dòng nghệ thuật cổ điển Ấn Độ hóa ở Đông Nam Á xuất hiện sớm nhất trên địa bàn thuộc lãnh thổ Phù Nam cổ. Tuy những di vật hiện tồn không còn nhiều và trong tình trạng hư hỏng nặng (kiến trúc lẫn điêu khắc) nhưng cùng với các hiện vật được công tác khảo cổ phát hiện trong thời gian gần đây và những nghiên cứu mới nhất về vương quốc cổ Phù Nam, chúng ta có thể đưa đến một nhận định chung về nền nghệ thuật Phù Nam. Ban đầu, nghệ thuật Phù Nam mô phỏng những khuôn mẫu nghệ thuật Ấn Độ, sau đó đi dần đến việc thể hiện những mô hình đó qua sự sáng tạo chủ quan mang đậm dấu ấn bản địa của cư dân Phù Nam cổ, bước đầu định hình được một phong cách nghệ thuật nhằm phục vụ nhu cầu tôn giáo (Bàlamôn giáo và Phật giáo) theo quan điểm nhân sinh quan, thế giới quan của cư dân bản địa. Những hiện vật được tìm thấy ở các di chỉ thuộc văn hóa Phù Nam cho thấy cả Bàlamôn giáo lẫn Phật giáo đều tồn tại và phát triển với nhiều hình thức thể hiện độc đáo, theo những phong cách nghệ thuật Ấn Độ. Ban đầu, Bàlamôn giáo chiếm ưu thế hơn, nhưng về sau, Phật giáo lại giữ vai trò quan trọng và biến Phù Nam “trở thành một trung tâm Phật giáo ở Đông Nam Á” [6, tr.266]. Hầu hết dấu tích kiến trúc của vương quốc Phù Nam còn lại ngày nay có niên đại vào khoảng thế kỷ V, trong tình trạng hư hại nặng nề, khó có thể tái hiện được nguyên trạng. Ở di chỉ Óc Eo, các nhà nghiên cứu phát hiện được một bệ đài thờ lớn trên đó còn dấu tích nền của hai điện thờ. Cái lớn hơn được bố trí theo trục Đông-Tây, chỉ còn lại một nền lớn bằng gạch. Cái nhỏ hơn được bố trí theo trục Bắc-Nam và có ba tầng. Tầng thấp nhất là một nền gạch, trên là một phòng hình chữ nhật được xây dựng bằng kỹ thuật ghép mộng những phiến đá granite. Trên các đầu cột của gian phòng này còn lưu lại những dấu tích của tay đỡ mái vòm bên trên cửa chính, gồm hai đà ngang bằng đá granite. Cách đó không xa là một cấu trúc di tích kiến trúc bằng gạch với nhiều phòng và một hiên nhà,... Từ những di chỉ kiến trúc đổ nát còn sót lại vừa đề cập, các nhà nghiên cứu suy đoán chúng tương tự một ngôi đền Ấn Độ, cấu trúc đổ nát còn lại phần nào thể hiện ngọn núi vũ trụ Meru, là nơi linh thiêng của người Ấn Độ. “Có lẽ còn có gỗ, gạch và vữa xây để tạo thành một cái tháp hình chóp nhằm tạo thành một hình ảnh hoàn hảo về ngọn núi vũ trụ” [9, tr.23]. Kiến trúc đổ nát này cho thấy Bàlamôn giáo hiện diện từ rất sớm ở Phù Nam trước khi đạo Phật thịnh hành. Theo một số nhà nghiên cứu đánh giá, “ý tưởng Ấn Độ về ngôi đền như là trung tâm của vũ trụ đã xuất hiện sớm trong thiên niên kỷ thứ nhất tại Phù Nam” [10, tr.221]. Các nhà khảo cổ còn tìm thấy ít nhất hai pho tượng thuộc phong cách Amaravati ở An G ...