Dạy và học địa lí 12 với bản đồ khái niệm trong môi trường sư phạm tương tác

Bài viết đề cập đến định nghĩa, lợi ích của bản đồ khái niệm, cách xây dựng và sử dụng bản đồ khái niệm để dạy học Địa lí 12 trong môi trường sư phạm tương tác nhằm phát huy tính tích cực suy nghĩ, tư duy sáng tạo của học sinh. Bản đồ khái niệm là một trong những công cụ hữu ích để giảng dạy và học tập đang ngày càng được sử dụng rộng rãi trong các trường học ở trên thế giới và Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Dạy và học địa lí 12 với bản đồ khái niệm trong môi trường sư phạm tương tác JOURNAL OF SCIENCE OF HNUE Educational Sci., 2016, Vol. 61, No. 1, pp. 69-76 This paper is available online at http://stdb.hnue.edu.vn DOI: 10.18173/2354-1075.2016-0008 DẠY VÀ HỌC ĐỊA LÍ 12 VỚI BẢN ĐỒ KHÁI NIỆM TRONG MÔI TRƯỜNG SƯ PHẠM TƯƠNG TÁC Đặng Văn Đức1 , Nguyễn Thị Ninh2 1 Khoa 2 Trường Địa lí, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội Trung học Phổ thông Trần Quốc Tuấn, Hà Nội Tóm tắt. Bản đồ khái niệm (Concept Map) dựa trên cách thức hoạt động tự nhiên của bộ não, là phương thức ghi nhớ và thể hiện các ý tưởng mới. Bản đồ khái niệm bắt đầu với một ý tưởng chính (hoặc khái niệm) và sau đó chia ra các nhánh theo các chủ đề cụ thể. Bản đồ khái niệm cũng như bản đồ tư duy (Mind Map) sử dụng triệt để hình ảnh và từ khóa để từ đó các khái niệm được phân cấp liên tiếp trong quá trình tư duy của người học về một vấn đề nào đó. Bài báo đề cập đến định nghĩa, lợi ích của bản đồ khái niệm, cách xây dựng và sử dụng bản đồ khái niệm để dạy học Địa lí 12 trong môi trường sư phạm tương tác nhằm phát huy tính tích cực suy nghĩ, tư duy sáng tạo của học sinh. Bản đồ khái niệm là một trong những công cụ hữu ích để giảng dạy và học tập đang ngày càng được sử dụng rộng rãi trong các trường học ở trên thế giới và Việt Nam. Từ khóa: Bản đồ khái niệm, dạy học Địa lí 12, sư phạm tương tác. 1. Mở đầu Định hướng đổi mới giáo dục và đào tạo của nước ta trong giai đoạn hiện nay đã được thể hiện trong Nghị quyết Hội nghị lần thứ 8, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI (Nghị quyết số 29-NQ/TW): “Đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu CNH-HĐH trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng XHCN và hội nhập quốc tế”. Giáo dục phổ thông đang thực hiện bước chuyển từ chương trình giáo dục tiếp cận nội dung sang tiếp cận năng lực của người học, nghĩa là từ chỗ quan tâm đến học sinh học được cái gì đến chỗ quan tâm học sinh vận dụng được cái gì qua việc học. Do đó, việc đổi mới phương pháp dạy học theo định hướng phát triển năng lực không chỉ chú ý đến tích cực hoá hoạt động trí tuệ học sinh mà còn chú ý đến dạy cách học, cách vận dụng kiến thức, rèn luyện kĩ năng, hình thành phẩm chất và phát triển năng lực; tăng cường hoạt động tương tác giữa Thầy-Trò-Môi trường sư phạm; đồng thời phải chuyển cách đánh giá kết quả học tập từ nặng về kiểm tra trí nhớ sang kiểm tra, đánh giá năng lực vận dụng kiến thức giải quyết vấn đề, gắn hoạt động trí tuệ với hoạt động thực tiễn. “Bản đồ khái niệm” là một trong những công cụ mang tính trực quan cao, có nhiều ưu thế để phát triển tư duy của học sinh, có nhiều hữu ích trong giảng dạy và học tập đang ngày càng được sử dụng rộng rãi trong các trường học ở trên thế giới và Việt Nam. Ngày nhận bài: 15/10/2015. Ngày nhận đăng: 15/1/2016. Liên hệ: Nguyễn Thị Ninh, e-mail: thuyninhtqt@gmail.com 69 Đặng Văn Đức, Nguyễn Thị Ninh “Dạy và học địa lí với bản đồ khái niệm trong môi trường sư phạm tương tác” là một cách tiếp cận dạy học hiện đại, phát huy được tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, phát triển năng lực của học sinh một cách toàn diện, góp phần đổi mới phương pháp và nâng cao chất dạy học ở trường phổ thông. 2. 2.1. Nội dung nghiên cứu Định nghĩa bản đồ Khái niệm Bản đồ khái niệm là một loại hình đồ họa được sử dụng để giúp học sinh tổ chức và phát triển kiến thức về một chủ đề. Bản đồ khái niệm bắt đầu với một ý tưởng chính (hoặc khái niệm) và sau đó chia ra các nhánh theo các chủ đề cụ thể [5,8]. Như vậy, về bản chất Bản đồ khái niệm, là một dạng sơ đồ hoá trong dạy học nhưng cái khác của nó là sử dụng triệt để hình ảnh và từ khóa để từ đó các khái niệm được phân cấp liên tiếp trong quá trình tư duy của người học về một vấn đề nào đó. 2.2. Lợi ích của bản đồ Khái niệm Bản đồ khái niệm có nhiều lợi ích cho hoạt động dạy và học [1,5]: - BĐKN giúp cho GV xây dựng cấu trúc bài giảng của mình hợp lí và hiệu quả hơn. Thông qua việc tìm hiểu mục tiêu, kiến thức trọng tâm của bài, BĐKN sẽ giúp người GV sắp xếp lại các ý chính theo một trình tự phù hợp, khoa học. Đồng thời nó cũng giúp cho việc làm mới, bổ sung các thông tin cần thiết vào bài giảng trở nên dễ dàng hơn thay vì được soạn lại từ năm này sang năm khác một cách cứng nhắc. Điều này rất quan trọng đối với mỗi GV bởi trong thời đại bùng nổ thông tin, mọi thứ luôn có sự biến đổi không ngừng thì yêu cầu về tính cập nhật, hiện đại, khoa học đối với mỗi bài giảng càng được đề cao hơn. - BĐKN là công cụ, phương tiện để GV tổ chức các hoạt động nhận thức cho học sinh, thể hiện nội dung bài giảng trên lớp một cách hệ thống, trực quan gây hứng thú cho học sinh tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng, tích cực và hiệu quả hơn. Bởi khi nhìn vào BĐKN, học sinh có thể nhìn thấy một bức tranh tổng thể một vấn đề hay một lĩnh vực rộng lớn. Nó giống như một tấm bản đồ thành phố, mà trung tâm của BĐKN chính là trung tâm thành phố tượng trưng cho chủ đề chính. Và từ trung tâm ấy những con đường chính được toả ra tượng trưng ...