Ghép tủy xương hay ghép tế bào gốc (Kỳ 1)

Chắc các bạn đã nghe nói nhiều lần đến ghép tủy xương (bone marrow transplantation) hay ghép tế bào gốc (stem cell transplantation). Trong bài sau đây, chúng tôi xin trình bầy những nét chinh của phương pháp trị liệu càng lúc càng được xử dụng này. I. Một số định nghĩa: Tế bào gốc (sau đây được viết tắt là TBG): có hai đặc tính chính đểphân biệt với các tế bào "bình thuờng": một TBG có thể sinh sản ra nhiều TBG khác, giống hệt như tế bào nguyên thủy, đến một lúc nào đó, các TBG...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ghép tủy xương hay ghép tế bào gốc (Kỳ 1) Ghép tủy xương hay ghép tế bào gốc Bác sĩ Vũ Đình Hào, Lausanne, Thụy sĩ. (Kỳ 1) Chắc các bạn đã nghe nói nhiều lần đến ghép tủy xương (bone marrowtransplantation) hay ghép tế bào gốc (stem cell transplantation). Trong bài sau đây,chúng tôi xin trình bầy những nét chinh của phương pháp trị liệu càng lúc càngđược xử dụng này. I. Một số định nghĩa: Tế bào gốc (sau đây được viết tắt là TBG): có hai đặc tính chính để phân biệt với các tế bào bình thuờng: một TBG có thể sinh sản ra nhiều TBGkhác, giống hệt như tế bào nguyên thủy, đến một lúc nào đó, các TBG có thể biếnhóa thành những tế bào có nhiệm vụ chuyên biệt như tế bào thần kinh, tế bào covân, tế bào máu như hồng huyết cầu ... Danh từ TBG bao gồm nhiều hình thứcphát triển khác nhau : toàn năng (totipotent), đa năng (pluripotent), tiền sinh(progenitor). Hợp bào là TBG toàn năng vì có thể cho ra nhiều loại tế bào thuộccác co quan khác nhau nhu tế bào thần kinh, tế bào co vân, tế bào máu … TBGcủa máu (hematopoietic stem cell) là tế bào đa năng vì có thể cho ra nhiều loại tếbào máu nhu hồng huyết cầu (HHC), bạch huyết cầu, tiểu huyết cầu, đại thực b ào(macrophage) … CD 34: các loại tế bào của máu mang các kháng nguyên (antigens) khác nhau ở trên màng tế bào. người ta lợi dụng đặc điểm này để phân biệt các tếbào. (Như chúng ta đã thấy với các hồng huyết cầu, do sự hiện diện của các khángnguyên A, B mà người ta định được các nhóm máu ABO). Các TBG mang mộtkháng nguyên đặc biệt gọi là CD 34 (2), do đó nhiều người dùng danh từ tế bàoCD 34+ để chỉ các TBG. Dùng phương pháp nhuộm bằng fluorescence và mộtmáy đếm bằng laser, người ta có thể biết được số luợng chính xác của TBG trongmột mẫu xét nghiệm. Muốn cho cuộc ghép tủy thành công, người ta phải cần mộtsố luợng tối thiểu tế bào CD 34+. Số luợng này được tính theo trọng luợng cơ thể(trung bình phải cần 2 triệu tế bào CD 34+ cho mỗi kg cân nặng). Kháng nguyên bạch huyết cầu (Human Leucocyte Antigens, viết tắt là HLA): đây là các kháng nguyên hiện diện trên màng các bạch huyết cầu,cũng như trên đại đa số các tế bào khác của cơ thể. Các kháng nguyên này đượcxác định do các genes ở trên nhánh ngắn (short arm) của nhiễm sắc thể số 6. Có 4nhóm HLA chính: A, B, C, D (nhóm D còn gồm các tiểu nhóm DN, DO, DP, DQ,DR). Mỗi nhóm có hai kháng nguyên. Trong các cuộc ghép tủy, thuờng người tachỉ xác định các nhóm HLA-A, B, DR. Một thí dụ về kết quả xác định HLA: HLAA2, A29, B27, B44, DR 14, DR 15. Các kháng nguyên b ạch huyết cầu được thừahưởng do tính di truyền theo định luật Mendel, một nửa số kháng nguy ên từ cha,một nửa từ mẹ. Chúng có vai trò rất quan trọng trong việc ghép tế bào hay ghép coquan. Nếu HLA giữa người cho và người nhận tế bào / co quan khác nhau, sẽ xẩyra tình trạng thải ghép (rejection), hay tình trạng tế bào / co quan ghép chống lạicơ thể của người nhận (graft-versus-host disease, hay GVHD). Dị ghép và tự ghép: nếu lấy tế bào của một người khác ghép cho người bệnh, đó là dị ghép (allogeneic transplantation). Nếu lấy tế bào của ngườibệnh truyền trở lại cho họ, đó là tự ghép (autologous transplantation). Muốn bảođảm sự thành công của dị ghép, HLA giữa người cho và người nhận phải giốngnhau hoàn toàn (matched), để tránh tình trạng thải ghép hay tình trạng GVHD.người ta có thể xử dụng các thuốc chống thải ghép nhu cyclosporine,corticosteroids …, nhưng việc xử dụng các thuốc này phức tạp, và không tránhđược hoàn toàn sự thải ghép. Nguồn dị ghép tốt nhất là giữa anh em có cùng nhómHLA (3), sau đó là những người cho (donors) có HLA giống người nhận. Phươngpháp tự ghép tránh được tình trạng thải ghép, và hiện giờ được xử dụng nhiều hon.TBG được thu thập trên chính người bệnh ở giai đoạn lui bệnh hoàn toàn(complete remission), và được truyền trả lại cho người bệnh sau khi dùng hóa chấttrị liệu liều cao (intensive chemotherapy) kết hợp với tia phóng xạ (radiotherapy)để tiêu diệt tế bào ác tính (malignant cells). II. Các nguồn tế bào gốc: Từ tủy xương (bone marrow): đây là nguồn tế bào gốc được xử dụng đầu tiên. người ta hút tủy xương từ vùng xương chậu, số luợng tủy hút rathuờng từ 700 ml đến 1500 ml. Do phải gây mê trong khi hút tủy, nên đôi khi xẩyra biến chứng (có khi tử vong) vì gây mê. Từ máu ngoại vi : trong máu ngoại vi (peripheral blood) có một số luợng rất ít TBG. người ta dùng các yếu tố tang truởng (growth factors) chích vàongười hiến TBG trong vòng 4 đến 5 ngày để huy động các TBG từ tủy xương ramáu ngoại vi. Sau đó, với phương pháp phân ly các loại tế bào (apheresis) (4),người ta tách được các TBG. Phương pháp này ít gây chấn thương hon cách húttủy xương, nhưng người ta v ...