Hoàn thiện cơ chế xác minh điều kiện thi hành án dân sự ở Việt Nam từ kinh nghiệm quốc tế

Bài viết nghiên cứu kinh nghiệm của châu Âu và một số nước thuộc truyền thống thông luật để từ đó đưa ra gợi ý cho việc hoàn thiện cơ chế xác minh điều kiện THADS ở Việt Nam, trong đó nổi bật là kiến nghị xây dựng một cơ sở dữ liệu thống nhất, kết nối thông tin về tài sản của các cơ quan đăng ký tài sản khác nhau và quy định chế tài nghiêm khắc để buộc người phải thi hành án cũng như các chủ thể có liên quan phải cung cấp thông tin phục vụ cho quá trình THADS.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Hoàn thiện cơ chế xác minh điều kiện thi hành án dân sự ở Việt Nam từ kinh nghiệm quốc tếTạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tập 34, Số 1 (2018) 1-10Hoàn thiện cơ chế xác minh điều kiện thi hành án dân sự ởViệt Nam từ kinh nghiệm quốc tếNguyễn Bích Thảo1,*, Nguyễn Thị Hương Giang212Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà Nội, 144 Xuân Thủy, Cầu Giấy, Hà Nội, Việt NamHọc viện Tư pháp, Cơ sở Thành phố Hồ Chí Minh, 821 Kha Vạn Cân, phường Linh Tây,quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh, Việt NamNgày nhận 15 tháng 3 năm 2018Chỉnh sửa ngày 19 tháng 3 năm 2018; Chấp nhận đăng ngày 23 tháng 3 năm 2018Tóm tắt: Xác minh điều kiện thi hành án dân sự (THADS) là hoạt động có ý nghĩa quan trọng,quyết định sự thành công của THADS. Tuy nhiên, hoạt động này ở Việt Nam còn gặp rất nhiềukhó khăn, vướng mắc và hiệu quả chưa cao. Bài viết nghiên cứu kinh nghiệm của châu Âu và mộtsố nước thuộc truyền thống thông luật để từ đó đưa ra gợi ý cho việc hoàn thiện cơ chế xác minhđiều kiện THADS ở Việt Nam, trong đó nổi bật là kiến nghị xây dựng một cơ sở dữ liệu thốngnhất, kết nối thông tin về tài sản của các cơ quan đăng ký tài sản khác nhau và quy định chế tàinghiêm khắc để buộc người phải thi hành án cũng như các chủ thể có liên quan phải cung cấpthông tin phục vụ cho quá trình THADS.Từ khóa: thi hành án dân sự, xác minh điều kiện thi hành án dân sự.quyền con người, đặc biệt là quyền tiếp cậncông lý và quyền được xét xử công bằng [1].Trên thế giới có nhiều mô hình tổ chứcTHADS khác nhau, trong đó có 4 mô hình chủyếu: (1) mô hình dựa vào tòa án (courtcontrolled enforcement) như ở Đan Mạch,Italia, Tây Ban Nha, (2) mô hình kết hợp nhiềuthiếtchế(multiple-institution-controlledenforcement) như ở Mỹ, Anh, Đức, Áo, (3) môhình dựa vào cơ quan thi hành án chuyên tráchthuộc nhánh hành pháp (public sector specialistenforcement) như ở Nga, các nước thuộc LiênXô cũ, Phần Lan, Thụy Điển), và mô hình thihành án tư nhân và bán tư nhân (private orquasi-private sector specialist enforcement) nhưở Pháp, Bỉ, Hà Lan [2; 5].1. Vai trò, ý nghĩa của xác minh điều kiện thihành án dân sự Thi hành án dân sự (THADS) là hoạt độngđưa các bản án, quyết định về dân sự của tòa ánra thi hành trên thực tế nhằm hiện thực hóaquyền và lợi ích hợp pháp của người được thihành án đã được xác định trong bản án, quyếtđịnh. THADS đóng vai trò quan trọng trongviệc xây dựng niềm tin của người dân vào tòaán và hệ thống tư pháp nói chung, bảo đảm_______ Tác giả liên hệ ĐT.: 84-24-37547511.Email: nguyenbichthao29@gmail.comhttps://doi.org/10.25073/2588-1167/vnuls.414012N.B.Thảo, N.T.H.Giang / Tạp chí Khoa học ĐHQGHN: Luật học, Tập 34, Số 1 (2018) 1-10Trong những năm gần đây, cộng đồng quốctế đã có nhiều nghiên cứu và đưa ra khuyếnnghị về mô hình THADS có hiệu quả, khôngphụ thuộc mô hình tổ chức THADS là mô hìnhcông hay tư, gắn với tòa án hay không gắn vớitòa án. Theo Khuyến nghị về THADS của Hộiđồng châu Âu năm 2003, mô hình THADS hiệuquả bao gồm hai thành tố chủ đạo: thủ tục thihành án (enforcement procedures) và con người– tức là các cán bộ thi hành án (enforcementagents) [1]. Theo một tài liệu trong chuỗinghiên cứu về nhà nước pháp quyền của Quỹquốc tế về các hệ thống bầu cử (IFES) - một tổchức phi chính phủ ở Mỹ, mô hình THADShiệu quả bao gồm 12 tiêu chí [2]. Cả hai môhình THADS do EU và IFES khuyến nghị đềuđề cập một yếu tố không thể thiếu, đó là cơ chếxác minh điều kiện THADS hữu hiệu, tạo điềukiện thuận lợi nhất cho việc tiếp cận các thôngtin về người phải thi hành án. Có thể nói, xácminh điều kiện THADS là hoạt động trung tâm,quan trọng nhất trong quá trình tổ chức THADS[3; 1]. Đây là hoạt động nhằm làm rõ ngườiphải thi hành án có điều kiện THADS haykhông, bao gồm việc thu thập thông tin về tàisản, thu nhập của người phải thi hành án, về đốitượng thi hành án (như vật, giấy tờ, nhà phảitrả…) và các thông tin khác phục vụ cho quátrình tổ chức thi hành án như: nhân thân, hoàncảnh gia đình của người phải thi hành án… Thuthập được đầy đủ thông tin về tài sản của ngườiphải thi hành án có thể nói là đã quyết địnhphần lớn thành công của quá trình THADS.2. Kinh nghiệm quốc tế về xây dựng cơ chếxác minh điều kiện thi hành án dân sự hữuhiệu2.1. Bảo đảm quyền tiếp cận thông tin củangười được thi hành án và cán bộ thi hành ánđối với thông tin do các cơ quan nhà nước đangnắm giữKhuyến nghị của Hội đồng châu Âu năm2003 đã chỉ ra một cơ chế xác minh điều kiệnTHADS hữu hiệu cần bảo đảm rằng người phảithi hành án phải cung cấp thông tin cập nhậtthường xuyên về tài sản, thu nhập của người đóvà các thông tin khác có liên quan phục vụ choquá trình THADS; đồng thời, cần có cơ chế thuthập thông tin cần thiết về tài sản của ngườiphải thi hành án một cách nhanh chóng và hiệuquả thông qua việc tiếp cận thông tin tại các cơquan hữu quan và buộc người phải thi hành ánkhai báo về tài sản của họ. Tuy nhiên, Hội đồngchâu Âu cũng lưu ý rằng việc thu thập thông tinphải bảo đảm hài hòa với các quy định về bảovệ quyền con người, đặc biệt là quyền riêng tư(quyền đối với dữ liệu cá nhân). Để thực thiKhuyến nghị nói trên, Ủy ban châu Âu về hiệuquả của tư pháp (European Commission for theEfficiency of Justice – CEPEJ) đã ban hành mộtbản Hướng dẫn chi tiết. Hướng dẫn khẳng địnhnguyên tắc: “Để duy trì tính pháp quyền và đểngười dân có niềm tin vào hệ thống tòa án, cầncó các quy trình thi hành án hiệu quả và côngbằng. Tuy nhiên, THADS chỉ có thể đạt đượckết quả khi người phải thi hành án có điều kiệnhay khả năng thi hành bản án” [4; 94]. Do đó,văn bản này dành một dung lượng đáng kể đểhướng dẫn xây dựng cơ chế xác minh điều kiệnTHADS. Theo đó, người được thi hành án cầnđược tiếp cận các cơ sở dữ liệu của cơ quancông quyền để xác minh thông tin về ngườiphải thi hành án, bao gồm thông tin về danhtính, nơi cư trú, thông tin về đăng ký tài sản,đăng ký kinh doanh, tức là các cơ quan nắm giữthông tin phải có nghĩa vụ cung cấp thông ...