KHO TÀNG LỤC BÁT DÂN GIAN - Tính thống nhất và sắc thái riêng của thể thơ lục

KHO TÀNG LỤC BÁT DÂN GIANTính thống nhất và sắc thái riêng của thể thơ lục bát trong ca dao ba miền Bắc, Trung, NamTrong bài tựa sách Quốc âm từ điệu, Phạm Đình Toái đã nhận xét: Thể thơ lục bát đâu đâu cũng quen thuộc không hẹn mà giống nhau, tao nhân mặc khách mở miệng nên thơ, gái dệt, trai cày nói lời hợp điệu, cho đến câu hát của xóm làng, lời đùa của trẻ con cũng không gì là không nhịp nhàng, hợp vần.I. Tính thống nhất của thể lục bát trong ca dao ba...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
KHO TÀNG LỤC BÁT DÂN GIAN - Tính thống nhất và sắc thái riêng của thể thơ lục KHO TÀNG LỤC BÁT DÂN GIAN Tính thống nhất và sắc thái riêng của thể thơ lục bát trong ca dao ba miền Bắc, Trung, NamTrong bài tựa sách Quốc âm từ điệu, Phạm Đình Toái đã nhận xét: Thể thơlục bát đâu đâu cũng quen thuộc không hẹn mà giống nhau, tao nhân mặckhách mở miệng nên thơ, gái dệt, trai cày nói lời hợp điệu, cho đến câu hát củaxóm làng, lời đùa của trẻ con cũng không gì là không nhịp nhàng, hợp vần.I. Tính thống nhất của thể lục bát trong ca dao ba miền Bắc, Trung, Nam1. Ca dao Bắc Bộ, Trung Bộ, Nam Bộ đều sử dụng thể lục bát ở mức độ rất caoTrong bài tựa sách Quốc âm từ điệu, Phạm Đình Toái đã nhận xét: Thể thơ lụcbát đâu đâu cũng quen thuộc không hẹn mà giống nhau, tao nhân mặc khách mởmiệng nên thơ, gái dệt, trai cày nói lời hợp điệu, cho đến câu hát của xóm làng,lời đùa của trẻ con cũng không gì là không nhịp nhàng, hợp vần.(1)Trong sách Kho tàng ca dao người Việt, có 10.305 lời ca dao trên tổng số 11.825lời được sáng tác theo thể lục bát, chiếm 87%(2).Trong sách Ca dao Việt Nam, có 973 lời trên tổng số 1015 lời được sáng tác theothể lục bát, chiếm 95%.(3)Trong sách Ca dao Việt Nam trước Cách mạng, có 1125 lời được sáng tác theothể lục bát, chiếm 94%(4).2. Thể lục bát trong ca dao ba miền Bắc, Trung, Nam đều n gắn gọnĐây là kết quả thống kê độ dài các tác phẩm ca dao trong hai cuốn sách biên soạnca dao:Chúng ta thấy trong số 2310 lời ca dao (được ghi trong hai cuốn sách), số lời có độdài từ 2 đến 4 dòng chiếm 81%.Do yêu cầu phản ánh, thể hiện tình cảm cần lời ít mà ý sâu, càng ngắn gọn càng dễnhớ, dễ lưu truyền, phổ biến nên tính kiệm lời, cô đọng, ngắn gọn là đặc điểm nổibật trong nghệ thuật biểu hiện của ca dao.Khác với truyện cổ, phương thức biểu hiện tình cảm của ca dao ngắn gọn, cô đọngnhưng giàu sức chứa chở cảm xúc. Ví dụ: khi đề cập đến thân phận, cuộc đời,tương lai.Các cô gái miền Bắc nói về tâm trạng mình:Thân em như tấm lụa đàoPhất phơ giữa chợ biết vào tay ai?Cùng tâm trạng, tình cảm đó, cô gái Trung Bộ thể hiện:Thân em như chiếc thuyền tìnhMười hai bến nước linh đinhBiết đâu trong đục nương mình gửi thân.Trên miền đất Nam Bộ, dù thiên nhiên có hào phóng ban tặng nhiều sản vật phongphú thì người con gái vẫn có nỗi lo:Thân em như trái bần trôiGió dập sóng dồi biết tấp vào đâu?Những thân phận mong manh, lênh đênh như tấm lụa đào, chiếc thuyền tình,trái bần trôi đã mang tâm hồn, tình cảm, dấu ấn thiên nhiên miền đất sinh sốngcủa những người con gái không có quyền định đoạt số phận, hạnh phúc, cuộc đời.Nỗi đau khổ, cay đắng chất chứa trong tiếng thở than nghẹn ngào đã làm rung lênniềm thương cảm của trái tim bao người nghe. Nỗi khổ đau đó cũng được đại thihào Nguyễn Du thể hiện trong tác phẩm Truyện Kiều với độ dài 3254 dòng lục bátđầy những niềm cảm thông thương xót:Đau đớn thay phận đàn bàLời rằng bạc mệnh cũng là lời chung.Do đặc điểm ngắn gọn nên dung lượng phản ánh của mỗi lời ca dao có phần hạnchế. Bởi hiện thực cuộc sống vô cùng phong phú, đa dạng, phức tạp. Tâm hồn,cảm xúc của con người rất tinh tế, nhiều cung bậc. Mỗi lời ca dao chỉ phản ánhđược một khía cạnh của cuộc sống nên từ đó có hiện tượng trái nghĩa, hay cónhiều cách biểu hiện khác nhau.Hãy nghe một cô gái miền Bắc nói về bổn phận:Có chồng thì phải theo chồngChồng đi hang rắn, hang rồng cũng đi.Tương tự, cô gái miền Nam cũng nói:Có chồng phải luỵ cùng chồngNắng mưa phải chịu, mặn nồng phải theo.Thực tế lại có lời ca dao biểu hiện thái độ:Có chồng thì mặc có chồngở đây vắng vẻ tơ hồng cứ xe.Lẳng lơ thì cũng chẳng mònChính chuyên cũng chẳng sơn son để thờ.Bên cạnh lời ca dao ca ngợi người phụ nữ chung thuỷ:Lên non thiếp cũng lên theoTay vịn chân trèo hái trái nuôi nhauthì lại có những lời có nội dung trái ngược:Chính chuyên chết cũng ra maLẳng lơ chết cũng khiêng ra ngoài đồng.Thái độ tương phản đó là sự phản kháng quyết liệt chống đối lại lễ giáo nghiệtngã, những quan niệm cực đoan.Phải tập hợp được một số lượng đủ đến mức cần thiết những lời ca dao về ngườiphụ nữ thì mới nhận thức được tương đối đầy đủ quan niệm dân gian về họ.Như vậy, qua nhiều lời ca dao, tính thống nhất nổi bật đó l à sự ngắn gọn, kiệm lời,cô đọng, hàm súc. Tính chất ngắn gọn là một đặc điểm chung, thống nhất của cadao ba miền, có liên quan chặt chẽ với hoàn cảnh, điều kiện của việc sáng tác vàsinh hoạt văn mghệ.3. Thể lục bát trong ca dao ba miền Bắc, Trung, Nam đều có h ình thức biến thểCó nhiều cách hiểu rộng, hẹp khác nhau về lục bát biến thể, chúng tôi đồng t ìnhvới cách hiểu của Mai Ngọc Chừ Lục bát biến thể ở đây được quan niệm lànhững câu ca dao có hình thức lục bát nhưng không khít khịt trên sáu dưới támmà có sự co giãn nhất định về số lượng âm tiết(tiếng).Đây là lục bát biến thể trong ca dao.Đôi ta tình thẳm ...