NÉT NỔI BẬT TRONG NGHỆ THUẬT AI CẬP CỔ VÀ VÙNG TRUNG CẬN - ĐÔNG phần II

NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC 1. Điêu khắc Ai Cập Không ngòi bút nào có thể diễn tả được sự kỳ diệu của nghệ thuật điêu khắc Ai Cập cổ. Qua khai quật các khu mộ, người ta tìm thấy những tác phẩm điêu khắc còn nguyên vẹn bằng đá granit hồng, baza, thạch anh, pofia... chúng không bị ăn cán dao Gebel EIArak, 3150 TCN mòn theo thời gian. Chính các tác phẩm bằng gỗ, đất nung, sành, đồ mỹ nghệ, các bức tượng và các chạm nổi tạo thành kho báu quý về nghệ thuật điêu khắc cổ Ai...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
NÉT NỔI BẬT TRONG NGHỆ THUẬT AI CẬP CỔ VÀ VÙNG TRUNG CẬN - ĐÔNG phần II NÉT NỔI BẬT TRONG NGHỆ THUẬT AI CẬP CỔ VÀ VÙNG TRUNG CẬN - ĐÔNG phần II NGHỆ THUẬT ĐIÊU KHẮC 1. Điêu khắc Ai Cập Không ngòi bút nào có thể diễn tả được sự kỳ diệu của nghệ thuật điêu khắc Ai Cập cổ. Qua khai quật các khu mộ, người ta tìm thấy những tác phẩm điêu khắc còn nguyên vẹn bằng đá granit hồng, baza, thạch anh, pofia... chúng không bị ăn cán dao Gebel EI- mòn theo thời gian. Chính các tác phẩm bằng gỗ, Arak, 3150 TCN đất nung, sành, đồ mỹ nghệ, các bức tượng và các chạm nổi tạo thành kho báu quý về nghệ thuật điêu khắc cổ Ai Cập còn tồn tại đến ngày nay. Tuy nghệ thuật điêu khắcAi Cập cổ được nghiên cứu một cách say mê nhưng không có tên tuổi điêu khắc gia nổi tiếng nào được lưu truyền qua sử sách. ở đây, chúng ta không đi quá sâu hay quá chi tiết vào sự hình thành và phát triển của nghệ thuật điêu khắc Ai Cập mà sẽ nhấn mạnh những đặc điểm chính của nền nghệ thuật điêu khắc cổ này. Tác phẩm điêu khắc Ai Cập cổ nhất được lưu giữ tại bảo tàng Louvre. Đó là cán dao “Gebel el–Arak” có từ năm 3150 trước Công nguyên (TCN). Dao dài 25cm, lưỡi bằng đá lửa, cán dao được chạm nổi tinh tế trên ngà một chiếc răng hà mã. Đây được coi là một tác phẩm điêu khắc có tầm cỡ dù kích thước của nó không lớn. Trên đỉnh mặt trước cán dao là hình “chúa tể của muôn thú”- một người đàn ông chiến thắng hai con sư tử. Hình ảnh này rất gần với kiểu mẫu mà người ta thường gặp trong nghệ thuật ở vùng Mésopotamie (Lưỡng Hà). Phần còn lại của mặt trước là rải rác các động vật khác nhau với dáng điệu đặc biệt biểu cảm, cân đối, chính xác. Mặt sau chạm khắc tinh tế hơn, miêu tả cuộc chiến đấu phân chia theo ba giai đoạn, mỗi giai đoạn bố cục thành một lớp người trong dáng hình rất sinh động. Tác phẩm đặc tả sự đấu tranh đòi tự do của con người, hình ảnh mang tính tượng trưng về cuộc sống. Đây là phong cách biểu đạt của phần lớn các tác phẩm nghệ thuật Ai Cập thời bấy giờ nhưng hình ảnh trên cán dao “Gebel el-Arak” được đánh giá là nổi bật và tinh tế hơn. * Các quy ước từ nghìn năm Theo sự vận động của lịch sử, dường như từ xa xưa ở Ai Cập tồn tại một sự tiến triển đặc biệt, dần dần ấn định và áp đặt kiểu hình tượng theo quy ước rõ ràng. Nam giới phải được miêu tả trước tiên, một chân đặt lên trước, tĩnh lặng, ở trần, mặc khố được thắt bởi một thắt lưng và đội tóc giả khá dầy. Còn người phụ nữ gần như lúc nào cũng mặc một chiếc áo cánh, dài tới kheo chân, vừa khít vào người và cũng đội tóc giả dầy (các hình tượng này không vi phạm phẩm chất người phụ nữ). Những bức tượng nam, nữ có thể làm theo tỷ lệ tự nhiên, thu nhỏ, hoặc phóng to với kích cỡ khổng lồ. Từ rất lâu, người ta đã có thói quen đặt tượng chân dung người quá cố trong các khu mộ, kể cả khu mộ không tráng lệ lắm. Những bức tượng này khác nhau về đặc điểm nhưng có kiểu mẫu chung gần giống loại tượng ở giai đoạn cách đây khoảng 3000 năm. Ví dụ điển hình là ba pho tượng to bằng người thật, được đặt trong phòng trưng bày các tác phẩm Ai Cập tại bảo tàng Louvre từ năm 1837. Hai trong số đó gần như giống nhau, cùng đại diện cho một người đàn ông có địa vị đáng kể tên là Sépa; bức thứ ba là người phụ nữ có tên Nésa. Chắc chắn những bức tượng này có xuất xứ từ Saquara- triều đại thứ III, khoảng năm 2670 TCN. Các tư thế bức tượng rất đơn giản: người đàn ông đặt chân trái lên trước- miêu tả bước đi. Người phụ nữ dè dặt hơn, đứng thẳng, chân khép vào nhau, khuôn mặt bất động, tĩnh lặng, mắt mở lớn, môi khép lại, thân hình được gạn lọc một cách đơn giản nhất nhưng vẫn uyển chuyển. Người ta cũng bắt gặp những nét biểu lộ này ở tượng chân dung Rámsés II, tại bảo tàng Turin, nhưng tinh tế hơn rất nhiều. Chân dung Rámas II xuất xứ từ đền Karnak vào khoảng năm 1270 TCN. Đây là hình tượng nhà vua ngồi trên ngai vàng với chiếc áo dài xếp nếp được nghệ sĩ khai thác triệt để làm cho khuôn mặt nhân vật sinh động hẳn lên. Các khối nổi hiển hiện rõ dưới các lớp vải. Những nét đặc biệt này nhấn mạnh cho thấy cái thần của tác phẩm, dù nó cách xa XIV thế kỷ so với ba bức tượng người Ai Cập ở bảo tàng Louvre nói trên, vậy mà vẫn có nhiều điểm tương đồng. Nghệ thuật điêu khắc Ai Cập cổ có thể kết hợp giữa sự đơn giản hóa hình khối với sự thuần khiết của hình dáng. Người ta nhìn thấy một vài tư thế cứng nhắc, và nhiều đặc điểm biểu lộ cảm xúc của vô số tượng mặt người được giữ gìn ở các bảo tàng. Vẻ đẹp của các khuôn mặt này biết kết hợp giữa tính nhân đạo và vẻ thần thánh toả sáng. Khuôn mặt khổng lồ của Aménophis III, với chiều cao 9m, ra đời khoảng năm 1360 TCN, hiện đang được bày tại bảo tàng British là một ví dụ (tượng đặt trong bảo tàng được thu nhỏ còn 1,31m). Sự hài hòa giữa các nét là điều lôi cuốn đầu tiên trong tác phẩm này: mắt tượng mang hình quả hạnh rất phù hợp với nụ cười hé mở bởi đôi môi - một bức tượng vừa tinh tế nhưng chân chất, mộc mạc tránh lối kiểu cách. * Cảm hứng hiện thực Nghệ thuật điêu khắc Ai Cập thời sơ khai đã biết chuyển một cách dễ dàng từ cảm hứng thần thánh tới cảm hứng hiện thực. Cùng một điêu khắc gia hay cùng một nhóm nghệ sĩ, họ đều như bằng lòng với những chuẩn mực truyền thống và tính chân thực của khuôn mặt, khi thì mô tả tượng trưng cho một thế giới khác, lúc lại như miêu tả cuộc sống thực hàng ngày. Có được điều này đòi hỏi người nghệ sĩ phải biết kết hợp các bài học truyền thống với khả năng quan sát trực tiếp, sự nhanh nhậy của mắt và sự sáng tạo về hình ảnh. Một thời gian sau, nghệ thuật điêu khắc cổ đại mới kết hợp được phương diện sáng tác này. Trong khi đó, nghệ thuật điêu khắc Ai cập thời sơ khai đã đạt được ưu điểm này từ khá sớm. Đối với một vài bức tượng, điêu khắc gia hoàn toàn không giấu giếm cảm hứng phàm tục, ngay cả khi đó là các tượng đặt trong các khu mộ. Ví dụ ...