Nhà nước pháp quyền và xã hội dân sự

Khát vọng về dân chủ và công bằng vốn nung nấu từ lâutrong lịch sử loài người. Có dân chủ mới thực hiện đượccông bằng, đồng thời công bằng là thước đo của dân chủ vàtiến bộ xã hội. Điểm quy chiếu để kiểm nhận về công bằngvà dân chủ mà một xã hội đạt được thường tìm thấy dễ dàngtrong pháp luật.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhà nước pháp quyền và xã hội dân sựNhà nước pháp quyền và xã hội dân sựGS.TươngLaiTạpchíNghiêncứuLậppháp 02:10 PM - Thứ sáu, 11/11/2005Khát vọng về dân chủ và công bằng vốn nung nấu từ lâutrong lịch sử loài người. Có dân chủ mới thực hiện đượccông bằng, đồng thời công bằng là thước đo của dân chủ vàtiến bộ xã hội. Điểm quy chiếu để kiểm nhận về công bằngvà dân chủ mà một xã hội đạt được thường tìm thấy dễ dàngtrong pháp luật. Cũng qua sự hiểu biết của người dân vềpháp luật và việc thực hiện pháp luật, người ta có thể kiểmđịnh về trình độ văn minh của một xã hội. Khi chúng ta đang phấn đấu cho một xã hộicông bằng, dân chủ và văn minh thì cần phải tường minh về những vấn đề đó.Nói đó là khát vọng đã nung nấu từ lâu vì những hưng vong, thành bại của mọi triềuđại, mọi thể chế trải qua mọi cuộc tranh bá, đồ vương đều có thể tìm dấu ấn của tưduy loài người xoay quanh chuyện này. Xin được dẫn dắt bài báo Tết này bằngchuyện bên Tàu.Quản Trọng, người đã làm cho nước Tề thành bá từ sáu thế kỷ trước công nguyênđã từng khẳng định: Pháp [luật] là cái quy tắc của thiên hạ… Quan sai khiến dân màcó pháp [luật] thì dân theo, không có pháp [luật] thì dân dừng lại. Dân lấy pháp [luật]chống nhau với quan. Người dưới lấy pháp [luật] phục vụ người trên, cho nên bọn dốitrá không thể lừa chủ, bọn ghen ghét không thể có cái bụng kẻ giặc, bọn xu nịnhkhông thể khoe cái khéo, ngoài ngàn dặm không dám làm điều trái (Quản Tử. Quyển21). Chính vì lẽ đó mà phái pháp gia bị phái nho gia vốn chủ trương đức tri nhântrichống lại kịch liệt. Khổng Tử nói: sở dĩ dân có thể tôn quý người sang, ngườisang nhờ thế giữ gìn được cơ nghiệp mình. Người sang người hèn không lẫn lộn, cáiđó gọi là pháp độ… Nay bỏ pháp độ này mà làm cái vạc ghi pháp luật, thì dân chỉ biếtcái vạc lấy gì để tôn quý (người sang) ? Người sang còn có cơ nghiệp nào để giữNgười sang kẻ hèn không có trên dưới, lấy gì để làm thành nước? (Tả truyện. Quyển26).Thì ra, ẩn đằng sau những lập luận của ngôn từ là cái lợi ích cụ thể, là cái ghế củangười đang nắm quyền lực! Nhân trị, đức trị hay pháp độ thực chất là công cụ củakẻ đang nắm được quyền lực muốn duy trì hiện trạng của sự bất công, phân biệt kẻsang, người hèn, bắt người hèn sợ uy lực và khuất phúc kẻ sang. Vì thế phải dùngcái nhân” , cái đức” của người cẩm quyền để giáo hoá và trị dân, bằng sự áp đặt ýchí của kẻ có quyền buộc thần dân phải tuân theo, không thể dùng pháp luật vì sợ dâncó thể dùng ngay pháp luật để chống lại mình.Nhân tri, đức tri chẳng qua là sự tuỳ tiện của người có quyền. May mắn mà ngườicầm quyền có đức, có nhân thì dân được nhờ. Vô phúc vớ được kẻ hôn quân, tênbạo chúa thì dân đành chịu vậy. Mà trò đời, đã nắm được quyền thì muốn giữ riệt lấyquyền ấy, mấy ai mà chịu từ chức, “nhường ngôi”! ấy thế nhưng, nhìn lại lịch sửcủa đất nước từng là quê hương của pháp gia hay nho gia ấy, người ta nghiệm rarằng, trong các cuộc tranh bá, đồ vương”, những nước cố giữ lấy pháp độ thì sớmsuy vong còn những nước chịu theo “pháp tri thì hùng cường lên để có thể thôn tínhcác nước khác!Cũng trên quê hương của những pháp gia” và nho gia ấy, lịch sử dường như lặp lại.Người ta bắt gặp những vấn đề mà loài người đã từng biết đến từ rất lâu song đã bịchìm đi trong một mớ hỗn độn những giáo điều mới một thời thống trị đời sống tinhthần xã hội nay đang được xáo xới lại một cách quyết liệt. Người ta dám mạnh dạnlật lại vấn đề, không câu nệ và dứt khoát vứt bỏ những ràng buộc của những côngthức đã từng kìm hãm sự phát triển, trở lại với những thành tựu đánh dấu những cộtmốc của nền văn minh mà loài người đã tạo ra. Có thể nói, đó là một đột phá về lýluận để mở đường cho đất nước này tiến cùng thời đại?Giờ đây, người ta đang đặt lại vấn đề về pháp trị hay nhân trị, đức trị. Vấn đề mà hơnhai nghìn ba trăm năm về trước, Hàn Phi - nhà tư tưởng cổ đại của họ đã từng nêu lên:Pháp luật không hùa theo người sang. Sợi dây dọi không uốn mình theo cây gỗ cong.Khi đã thi hành pháp luật thì kẻ khôn cũng không thể từ, kẻ dũng cũng không dámtranh. Trừng trị cái sai không tránh kẻ đại thần, thưởng cái đúng không bỏ sót kẻ thấtphu. Cho nên điều sửa chữa được sự sai lầm của người trên, trị được cái gian của kẻdưới, trừ được loạn, sửa được điều sai, thống nhất đường lối của dân không gì bằngpháp luật (Hàn Phi Tử. Quyển 2. Thiên VI) Chúng ta cứ ngỡ như nhà tư tưởng cổ đạiđó nói với người đương thời của xã hội Trung Quốc trong thế kỷ XXI !Dùng pháp luật theo Hàn Phi Tử: “… điều sửa chữa được sự sai lầm của người trên,trị được cái gian của kẻ dưới, thống nhất đường lối của dân không gì bằng phápluậtMà quả như vậy, chẳng là vừa rồi, ông Hồ Cẩm Đào đưa ra thông điệp: Khi làm việcphải theo Hiến pháp, mục đích của việc đó là đem lại cuộc sống tốt đẹp cho nhândân1 để khẳng định lại quan điểm về thúc đẩy” việc chế độ hoá, quy phạm hoá vàtrình tự hoá nền dân chủ XHCN, bảo ...