Nhân vật bà góa trong văn học dân gian người Việt

Bằng cách sử dụng các phương pháp khảo sát, phân tích – tổng hợp và hướng tiếp cận liên ngành (văn học - văn hoá học, văn học - xã hội học), bài viết sẽ tìm hiểu về nhân vật bà góa trong văn học dân gian người Việt để làm rõ bức chân dung của kiểu nhân vật này.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Nhân vật bà góa trong văn học dân gian người ViệtHNUE JOURNAL OF SCIENCESocial Sciences 2024, Volume 69, Issue 3, pp. 52-60This paper is available online at https://hnuejs.edu.vnDOI: 10.18173/2354-1067.2024-0048 WIDOW CHARACTER IN NHÂN VẬT BÀ GÓA TRONG VĂN VIETNAMESE FOLK LITERATURE HỌC DÂN GIAN NGƯỜI VIỆT Dang Quoc Minh Duong Đặng Quốc Minh Dương Faculty of Social Communication, Khoa Xã hội Truyền thông, Trường Đại học Van Hien University, Ho Chi Minh City, Vietnam Văn Hiến, thành phố Hồ Chí Minh, Việt Nam * Corresponding author: Dang Quoc Minh Duong, * Tác giả liên hệ: Đặng Quốc Minh Dương, e-mail: duongdqm@vhu.edu.vn e-mail: duongdqm@vhu.edu.vn Received June 14, 2024. Ngày nhận bài: 14/6/2024. Revised July 18, 2024. Ngày sửa bài: 18/7/2024. Accepted August 12, 2024. Ngày nhận đăng: 12/8/2024. Abstract. A widow is a woman whose husband Tóm tắt. Bà góa là người phụ nữ có chồng đã mất, has passed away and is living alone. In Vietnam, đang sống trong tình trạng độc thân. Ở Việt Nam many women have to live in widowhood. The có rất nhiều người phụ nữ phải sống trong cảnh góa character of a widow is also reflected quite a lot in bụa. Nhân vật bà góa cũng được phản ánh khá Vietnamese folk literature. In the genre of legends nhiều trong văn học dân gian người Việt. Trong thể and fairy tales, the widow character appears in the loại truyền thuyết và cổ tích nhân vật bà góa xuất image of a virtuous, faithful mother, who gives hiện trong hình ảnh của một người mẹ đức hạnh, birth to national heroes. The image of a widow thủy chung, là người sinh thành các anh hùng dân appears more often as a weak person - both tộc. Hình ảnh bà góa xuất hiện nhiều hơn cả trong physically and mentally. They are victims of vai một người yếu đuối – cả về thể lí lẫn tinh thần. greedy, lustful people, victims of feudal laws, and Họ là nạn nhân của các tay háo sắc, đam mê sắc victims of prejudice. Due to prolonged repression dục, là nạn nhân của pháp luật thời phong kiến, là and inhibition, many rebellious widow characters nạn nhân của những thành kiến. Do bị dồn nén và dare to live true to their sexual desires. Thus, the ức chế kéo dài, có nhiều nhân vật bà góa nổi loạn, character of a widow has been portrayed quite dám sống thật với những ham muốn tính dục của clearly and multi-dimensionally. mình. Như vậy, nhân vật bà góa đã được dân gian khắc họa khá rõ nét, đa chiều, đa diện trong văn học dân gian người Việt. Keywords: widow, virtue, victim, rebellion, Từ khóa: bà góa, đức hạnh, nạn nhân, nổi loạn, văn folklore. học dân gian.1. Mở đầu Góa là tình trạng hôn nhân trong đó một người “có chồng hoặc vợ đã chết” [1; 408]. NgườiNam bộ phát âm là hóa, nghĩa là “tình trạng phụ nữ bị chết chồng” [2; 594]. Trong ngôn ngữthường ngày, chúng ta sử dụng tính từ này cho cả hai giới nam và nữ. Cụ thể, người phụ nữ cóchồng đã mất được gọi là góa phụ hay quả phụ goá chồng; người đàn ông có vợ đã mất thì gọi làquan phu hay góa vợ. Do vậy, cách định nghĩa của Từ điển từ ngữ Nam bộ là chưa bao quát hết.Bà góa là người phụ nữ có chồng đã mất và đang sống trong tình trạng độc thân. Tình trạng nàychỉ chấm dứt khi họ tái hôn hợp pháp. Như vậy, xét về giới, bà góa thuộc nữ giới; xét về hành52 Nhân vật bà góa trong văn học dân gian người Việttrạng, nhân thân thì bà góa là người đã từng có chồng (có thể có con hoặc chưa) nhưng nay đangsống một mình. Các truyện kể ít khi nói về nguyên nhân cái chết của người chồng, cũng là nguyên nhân củatình trạng góa. Về cơ bản chúng ta có thể đoán định người chồng chết vì hai nguyên nhân chínhlà do bệnh tật và đặc biệt là do chiến tranh. Bởi như chúng ta đã biết thì Việt Nam là đất nướcthường xuyên phải đối mặt với chiến tranh, hết chiến tranh vệ quốc đến các cuộc nội chiến triềnmiên. Trong lá thư của Linh mục Horta, in trong Aimé Martin (éd) 1843, Lettres e1diffiantes etcurieses, có thông tin rằng: chỉ tính riêng năm 1671 có 17.000 lính Đàng Ngoài bị thiệt mạngtrong cuộc nội chiến với Đàng Trong [3; 185]. Đó là chưa kể các cuộc chiến lớn nhỏ khác. Mớiđây, nhà văn Bảo Ninh cho rằng: “Đoàn tàu ngày trước chở Bảo Ninh khi nhập ngũ là khoảng500 người, nhưng sau chiến tranh quay về chỉ còn khoảng 50 người, rất ít người nguyên vẹn” [4].Dương Hướng, một nhà văn hiện đại Việt Nam đã hình tượng hóa thực trạng này bằng tên gọiđầy ám ảnh và cũng là tên của cuốn tiểu thuyết nổi tiếng của ông Bến không chồng. Là vấn đề của cả quốc gia, dân tộc và là câu chuyện trường kì lịch sử, do vậy, nhân vật bàgóa cũng trở thành vấn đề của văn học nghệ thuật. Trong văn học viết, Phạm Văn Hưng, qua côngtrình Văn hóa tính dục ở Việt Nam thế kỉ X – XIX có nhắc đến kiểu nhân vật tiết hạnh khả phong;đây đó cũng có một vài bài viết phân tích nỗi niềm của bà góa Xuân Hương qua bài thơ KhócTổng Cóc;… Với văn học dân gian, cách riêng là văn học dân gian người Việt, chúng tôi nhậnthấy rằng nhân vật bà góa cũng được phản ánh trong các truyện kể thuộc thể loại truyền thuyết,cổ tích đến truyện cười, ca dao, tục ngữ,… Về ngữ liệu của bài viết, với thể loại truyền thuyết,chúng tôi sử dụng các thông tin trong công trình Người anh hùng làng Dóng của Cao Huy Đỉnh.Đối với thể loại tru ...