Phê phán năng lực phán đoán - Phần 3

“năng lực phán đoán xác định” thâu gồm cái đặc thù vào dưới một cái phổ biến đã được mang lại, tức dưới một quy tắc, một quy luật nhất định của Tự nhiên hay của Tự do để có được một nhận thức (khoa học hay luân lý).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phê phán năng lực phán đoán - Phần 3 [425] §82 V H TH NG M C ÍCH LU N TRONG CÁC QUAN H BÊN NGOÀI C A NH NG TH C TH CÓ T CH C Tôi hi u tính h p m c ích bên ngoài là tính h p m c ích nh ó m t s v t c a T nhiên ph c v m t s v t khác gi ng như phương ti n ph c v cho m c ích. Bây gi , nh ng s v t v n không có tính h p m c ích bên trong hay không ti n-gi nh tính h p m c ích nào h t cho kh th c a chúng, ch ng h n: t, không khí, nư c v.v... ng th i v n có th r t có tính m c ích bên ngoài, ó là, trong quan h v i nh ng s v t khác. Nhưng, nh ng s v t sau nh t thi t ph i là nh ng th c th có t ch c [nh ng v t h u B380 cơ], t c ph i là nh ng m c ích t nhiên, b i, n u không ph i th , thì các s v t trư c không th ư c xem như là phương ti n i v i chúng. Như th , nư c, không khí và t không th ư c xem như là các phương ti n cho vi c hình thành các ng n núi, b i núi không ch a ng trong b n thân chúng i u gì òi h i m t cơ s cho kh th c a chúng d a theo các m c ích; vì th , nguyên nhân c a chúng không bao gi có th ư c hình dung b ng thu c tính c a m t phương ti n (như là cái gì h u ích cho chúng). Tính h p m c ích bên ngoài là m t khái ni m hoàn toàn khác v i khái ni m v tính h p m c ích bên trong, t c khái ni m g n li n v i kh th c a m t i tư ng, b t k b n thân hi n th c c a nó có ph i là m c ích hay không. i v i m t th c th có t ch c, ta còn có th h i: “nó t n t i làm gì?”. Nhưng ta l i không d dàng h i câu này i v i nh ng s v t trong ó ta ch ơn thu n nh n ra tác ng c a cơ ch t nhiên. B i, trong cái trư c, xét v kh th bên trong c a chúng, ta hình dung m t tính nhân qu d a theo các m c ích, t c m t Trí tu sáng t o, và ta t m i quan h gi a quy n năng sáng t o này v i cơ s quy nh c a nó, t c: ý . Ch có m t tính h p m c ích bên ngoài mà l i g n li n v i tính h p m c ích bên trong c a s t ch c, và, trong m i quan h bên ngoài, ph c v như phương ti n v i m c ích mà không nh t thi t n y sinh câu h i là th c th ư c t ch c như th ã ph i t n t i vì m c ích gì. ó là s t ch c c a c hai gi i tính trong quan h h tương v i nhau ti p t c phát tri n gi ng loài c a chúng, b i ây ta B381 luôn có th h i, như i v i m t cá th , r ng t i sao ph i t n t i có ôi? Câu tr l i là: ôi này trư c h t t o ra m t toàn b có ch c năng t ch c (organisierendes Ganze), m c dù không ph i là m t toàn b có t ch c (organisiertes Ganze) trong m t cơ th duy nh t. V y, bây gi n u ta h i m t s v t t n t i làm gì, ta có hai cách tr l i: ho c s hi n h u và vi c s n sinh ra nó không có m i quan h nào v i m t nguyên nhân ho t ng theo ý , và trong trư ng h p ó, ta luôn quy [426] ngu n g c c a nó vào cho cơ ch c a T nhiên; ho c có m t cơ s có ý nào ó cho s hi n h u c a nó (v i tư cách là s hi n h u c a m t th c th t nhiên b t t t [nghĩa là có th hi n h u, có th không, tùy vào cơ s ý quy nh nó]). | Và ta khó tách r i tư tư ng này ra kh i khái ni m v m t s v t có t ch c, vì m t khi ã t m t tính nhân qu c a các nguyên nhân m c ích làm n n t ng cho kh th bên trong c a nó cũng như t m t ý tư ng làm n n t ng cho tính nhân qu này, ta không th suy tư ng v s hi n h u c a s n ph m này b ng cách nào khác hơn là xem nó như là m t m c ích. K t qu 346 ư c hình dung, mà s hình dung v nó ng th i là cơ s quy nh c a nguyên nhân trí tu tác ng cho s ra i c a nó, chính là m c ích. Vì th , trong trư ng h p y, ta có th nói hai cách; ho c: m c ích c a s hi n h u c a m t th c th t nhiên như th là trong b n thân nó, nghĩa là, nó không ch ơn thu n là m c ích mà còn là m c ích-t thân (Endzweck); ho c: m c ích này là bên ngoài nó, nơi m t th c th t nhiên khác; nghĩa là, nó hi n h u m t cách có m c ích nhưng không ph i như m t m c ích t thân B382 mà nh t thi t như là m t phương ti n. Tuy nhiên, n u ta i xuyên kh p toàn b gi i T nhiên, ta cũng không th tìm ư c trong ó – v i tư cách là T nhiên – m t th c th nào có th yêu sách cho mình m t s hi n h u ưu vi t như là m c ích-t thân c a s sáng t o; và th m chí ta có th ch ng minh m t cách tiên nghi m (a priori) r ng: k c cái gì có th là m t m c ích t i h u (letzter Zweck) i v i T nhiên d a theo m i s quy nh và tính ch t có th hình dung ư c mà ta em gán cho nó, thì, v i tư cách là s v t t nhiên, không bao gi có th là m t m c ích-t thân ư c c . Khi nhìn vào th gi i th c v t v i s phát tri n vô h n h u như lan tràn kh p m t t, tho t tiên ta nghĩ r ng ó ch là m t s n ph m ơn thu n c a cơ ch máy móc c a T nhiên gi ng như nó ...