Quy hoạch không gian: Công cụ hỗ trợ hiệu quả trong quản lý lãnh thổ đô thị

Bài viết "Quy hoạch không gian: Công cụ hỗ trợ hiệu quả trong quản lý lãnh thổ đô thị" phân tích cơ sở lý luận về quy hoạch không gian theo tiếp cận khoa học địa lý; vận dụng lý thuyết tiến hành hoạch định các không gian phát triển cho đô thị cửa khẩu Móng Cái. Kết quả phân tích chỉ ra rằng: tùy thuộc vào bối cảnh của từng lãnh thổ; kết hợp với chiến lược phát triển lãnh thổ, định hướng ưu tiên sẽ có mức độ lồng ghép, tích hợp khác nhau trong hoạch định các không gian ưu tiên phát triển phù hợp. Mời các bạn cùng tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quy hoạch không gian: Công cụ hỗ trợ hiệu quả trong quản lý lãnh thổ đô thị QUẢN TRỊ RỦI RO VÀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ BỀN VỮNG QUY HOẠCH KHÔNG GIAN: CÔNG CỤ HỖ TRỢ HIỆU QUẢ TRONG QUẢN LÝ LÃNH THỔ ĐÔ THỊ Trần Thị Tuyết* Tóm tắt: Quy hoạch không gian (QHKG) được xem là một trong những công cụ hỗ trợ quản lý lãnh thổ hiệu quả, đảm bảo tính hài hòa, tính cạnh tranh, nhất là giảm xung đột trong sử dụng tài nguyên theo các không gian phát triển hướng đến mục tiêu PTBV. Bài viết phân tích cơ sở lý luận về QHKG theo tiếp cận khoa học địa lý; vận dụng lý thuyết tiến hành hoạch định các không gian phát triển cho đô thị cửa khẩu Móng Cái. Kết quả phân tích chỉ ra rằng: tùy thuộc vào bối cảnh của từng lãnh thổ; kết hợp với chiến lược phát triển lãnh thổ, định hướng ưu tiên sẽ có mức độ lồng ghép, tích hợp khác nhau trong hoạch định các không gian ưu tiên phát triển phù hợp. Từ khóa: Đô thị; Móng Cái; Quy hoạch không gian. 1. Đặt vấn đề Tiếp cận không gian trong quản lý lãnh thổ đã có từ thời La Mã với mong muốn mở rộng quyền lực, vẽ lại bản đồ châu lục của các triều đại phong kiến. Sau Chiến tranh Thế giới lần thứ II, tiếp cận không gian trong quy hoạch tiếp tục được quan tâm, phát triển, đánh dấu bằng sự ra đời học thuyết: “Vị trí trung tâm” của Walter Christaller (1950), học thuyết này là cơ sở xây dựng mạng lưới các trung tâm, hệ thống phân cấp các đô thị thông qua các lực hút của lãnh thổ trung tâm (Neil Adams et al., 2006). Những năm tiếp theo, quy hoạch không gian lãnh thổ (QHKG) tiếp tục được nhấn mạnh tại các Hội nghị về quy hoạch vùng do Liên hợp quốc tổ chức năm 1958; Hội nghị các Bộ trưởng quy hoạch vùng ở Bari (1976), theo đó, QHKG là biện pháp trọng yếu giúp lãnh thổ phát triển toàn diện, là việc phân bố các nguồn dự trữ của lãnh thổ để đạt hiệu quả xã hội và kinh tế ở mức tối đa (Council of Europe, 1979). Liên minh châu Âu xem QHKG là công cụ gắn kết lãnh thổ châu Âu, cơ sở thực thi các chính sách liên kết, sử dụng phân bổ hợp lý các nguồn lực theo không gian lãnh thổ với chính sách QHKG châu Âu được Hội đồng Nghị viện châu Âu thông qua năm 1983; trở thành văn bản đầu tiên sử dụng thuật ngữ quy hoạch không gian. Ở Việt Nam, tiếp cận không gian trong tổ chức lãnh thổ phục vụ phát triển kinh tế, phân bố lực lượng sản xuất đã được chú trọng triển khai từ sau năm 1975 nhằm đáp ứng nhu cầu tái thiết đất nước sau chiến tranh, cụ thể hóa các chiến lược phát triển ở từng thời kỳ với nhiều hướng tiếp * Tiến sĩ, Nghiên cứu viên chính, Viện Địa lí nhân văn, email: trantuyet.iesd@gmail.com. 538 RISK GOVERNANCE AND SUSTAINABLE URBAN DEVELOPMENT cận nghiên cứu khác nhau; trong đó, tiếp cận khoa học địa lý trong tổ chức không gian lãnh thổ được xem là hướng tiếp cận hiệu quả với kết quả đánh giá tổng hợp các nguồn lực, hướng phát triển lãnh thổ sẽ tạo cơ sở khoa học có tính khách quan trong bố trí các không gian phát triển phù hợp với tiềm năng, thế mạnh và chiến lược phát triển. Bài viết được hoàn thành dựa trên cơ sở phân tích tổng quan về tiếp cận khoa học địa lý trong quy hoạch lãnh thổ nói chung và lãnh thổ đô thị nói riêng nhằm làm rõ hơn cơ sở lý luận về QHKG; đồng thời, vận dụng lý thuyết QHKG thành phố Móng Cái. 2. Cơ sở tài liệu và phương pháp nghiên cứu Cơ sở tài liệu: Để tiến hành phân tích các nội dung liên quan đến quy hoạch không gian, các nguồn tài liệu sau đã được sử dụng: (1) Các công trình khoa học đã được công bố; (2) Báo cáo của các tổ chức trong và ngoài nước. Phương pháp nghiên cứu: - Phương pháp tổng hợp và phân tích tư liệu: trên cơ sở các tài liệu thu thập, tác giả tiến hành nghiên cứu tìm hiểu các đặc điểm có liên quan đến QHKG lãnh thổ theo tiếp cận khoa học địa lý; dữ liệu về thành phố Móng Cái, tỉnh Quảng Ninh, từ đó chuẩn hóa các dữ liệu nhằm xây dựng luận cứ, cách tiếp cận nghiên cứu một cách đồng bộ. - Phương pháp so sánh: Trên cơ sở chuẩn hóa các dữ liệu, tiến hành phân tích vai trò của QHKG đối với lãnh thổ. Các kết quả phân tích, so sánh là cơ sở đề xuất một số định hướng phù hợp cho Việt Nam. - Phương pháp bản đồ và hệ thông tin địa lý: được sử dụng trong nghiên cứu để phân tích và tích hợp các lớp thông tin, phân tích không gian; kết quả được trình bày dưới dạng các bản đồ chuyên đề và bản đồ tổng hợp phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu. 3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận 3.1. Tiếp cận không gian trong quy hoạch lãnh thổ Quan niệm quy hoạch không gian lãnh thổ Các nghiên cứu về quy luật phân hóa không gian phục vụ phát triển KT-XH đã xuất hiện từ giữa thế kỷ XIX nhằm thiết kế các mạng lưới quần cư và tổ chức các hoạt động sản xuất tại các địa phương bằng phương pháp khảo sát thực địa kết hợp với các phương pháp nghiên cứu chính xác từ khoa học toán, lý, hóa, đã trở thành một công cụ có tính tổng hợp và tính biện chứng không gian, chi phối các quyết định sử dụng đất đai của con người. Tuy nhiên, những nghiên cứu trong giai đoạn này còn hạn chế về phương pháp luận, các tác giả chưa thể tổng quan thành cơ sở lý luận trong nghiên cứu quy hoạch vùng (Catalina A. et al., 2008; Ebenezer Howard, 1902). Vào những năm 50, QHKG được phát triển về mặt lý luận và ứng dụng vào thực tiễn tại các nước châu Âu theo các hướng tiếp cận khác nhau. Ở các nước phương Tây, các nhà khoa học tiếp 539 QUẢN TRỊ RỦI RO VÀ PHÁT TRIỂN ĐÔ THỊ BỀN VỮNG cận vấn đề theo hướng tổ chức không gian và được xem như là nghệ thuật sử dụng lãnh thổ một cách đúng đắn và có hiệu quả với nhiệm vụ chủ yếu là tìm kiếm các giải pháp bố trí không gian sử dụng lãnh thổ hợp lý nhất thông qua các mối quan hệ phát triển KT-XH và các nguồn TNTN trong lãnh thổ và giữa các lãnh thổ ở các mức độ khác nhau. Liên minh châu Âu cho rằng: QHKG là sự ...