Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp

Kể từ khi có chế độ Dân chủ Cộng hòa, Nhà nước Việt Nam vẫn được tổ chức theo nguyên tắc tập quyền, tức là quyền lực nhà nước là thống nhất, phủ nhận hoàn toàn những biểu hiện của phân quyền. Nhưng với công cuộc đổi mới, mở cửa, và nhất là với công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa hiện nay, những hạt nhân hợp lý trong học thuyết phân quyền đã được chúng ta ghi nhận trong quy định của Hiến pháp năm 1992, sửa đổi năm 2001. ...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp Lại bàn về nguyên tắc: Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân công phân nhiệm giữa ba quyền lập pháp, hành pháp và tư phápKể từ khi có chế độ Dân chủ Cộng hòa, Nhà nước Việt Nam vẫn được tổ chứctheo nguyên tắc tập quyền, tức là quyền lực nhà nước là thống nhất, phủ nhậnhoàn toàn những biểu hiện của phân quyền. Nhưng với công cuộc đổi mới, mởcửa, và nhất là với công cuộc xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩahiện nay, những hạt nhân hợp lý trong học thuyết phân quyền đ ã được chúng taghi nhận trong quy định của Hiến pháp năm 1992, sửa đổi năm 2001. Điều 2 củaHiến pháp hiện hành này quy định:“Nhà nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa ViệtNam là Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của nhân dân, do nhân dân, vìnhân dân. Tất cả quyền lực nhà nước thuộc về nhân dân mà nền tảng là liên minhgiữa giai cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức. Quyền lực nhànước là thống nhất, có sự phân công và phối hợp giữa các cơ quan nhà nước trongviệc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”.Nội dung của quy định này, theo chúng tôi, hiện còn một số vấn đề cần phải tậptrung luận giải như: Quyền lực nhà nước thống nhất có nghĩa như thế nào, nhất làviệc quyền lực đó thống nhất vào đâu, vào nhân dân hay vào Qu ốc hội; tại saoquyền lực nhà nước là thống nhất - tập quyền, mà vẫn còn phải phân công, phânnhiệm và cuối cùng, việc phân công và phân nhiệm này có gì khác với phânquyền?1. Thứ nhất, quyền lực nhà nước là thống nhấtQuyền lực nhà nước, về nguyên tắc, luôn luôn phải tập trung, chính sự tập trungmới tạo ra một Nhà nước. Sự tập trung này chính là sự thống nhất của quyền lựcnhà nước. Vì nếu không tập trung, không thống nhất thì Nhà nước không thể tồntại, hay ít nhất cũng là nguy cơ của sự phân rã, một dấu hiệu đầu tiên của sự tan rã,biến mất của Nhà nước. Nhưng sự tập trung hay thống nhất này luôn luôn có biểuhiện - hay ít nhất là có nguy cơ - của sự độc tài, chuyên chế. Cho nên, biện phápphòng ngừa sự tập trung chuyên chế, độc tài là quyền lực nhà nước luôn luôn phảiđược phân ra, hay ít nhất là phải có xu hướng của sự phân ra, tức là phân quyền.Quyền lực nhà nước của thời kỳ chiếm hữu nô lệ, của chế độ phong kiến luônđược tập trung vào trong tay nhà vua, tạo thành chế độ độc tài chuyên chế. Để tạora một Nhà nước dân chủ tư sản, quyền lực nhà nước đã phải phân ra thành baquyền: lập pháp, hành pháp và tư pháp. Hiến pháp của Nhà nước tư sản là một bảnvăn phân chia quyền lực, nhưng trên thực tế, quyền lực nhà nước không phải lúcnào cũng được phân chia rạch ròi như vậy. Ngay cả sự phân quyền rạch ròi nhấtnhư quy định của Hiến pháp và thực tế của Hoa Kỳ, thì giữa lập pháp, hành phápvà tư pháp vẫn có sự phối kết hợp với nhau, tạo nên sự thống nhất của quyền lựcnhà nước.2. Thứ hai, quyền lực nhà nước phải được phân công, phân nhiệm nhưng vẫnphải có sự thống nhất giữa lập pháp và hành phápTrước hết phải khẳng định rằng, phân quyền l à một học thuyết của cách mạng tưsản, nhằm chống lại nguyên tắc tập quyền của chế độ nhà nước phong kiến chuyênchế. Ở Việt Nam, từ chỗ phủ nhận hoàn toàn đến thừa nhận - dù chỉ là một sốnhững hạt nhân hợp lý - của học thuyết này là cả một bước chuyển rất lớn trongnhận thức. Tuy nhiên, việc áp dụng học thuyết này đã tạo ra những quan điểmkhác nhau. Nhiều người cho rằng, trong phân quyền, lập pháp phải do Quốc hộiđảm nhiệm và hành pháp phải do Chính phủ đảm nhiệm, theo đúng tinh thần củaHiến pháp. Thậm chí, không ít người cho rằng, cần phải chuyển mọi hoạt động cóliên quan đến lập pháp - từ việc soạn thảo đến việc thông qua dự thảo văn bảnpháp luật - cho Quốc hội, còn Chính phủ chỉ tập trung vào công tác hành pháp, tứclà điều hành đất nước1. Quan niệm này có phần hơi máy móc về nguyên tắc phânquyền trong tổ chức bộ máy nhà nước. Thực tế, sự phân quyền - theo cách nói củaNhà nước tư sản - và phân công, phân nhiệm giữa lập pháp và hành pháp - theocách nói của Việt Nam chúng ta hiện nay - không hoàn toàn có nghĩa đơn giản nhưvậy. Mà thực tế, hoạt động của hành pháp có ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động củalập pháp. Thậm chí, Quốc hội lập pháp theo nhu cầu của Chính phủ - hành pháp;giữa Chính phủ - hành pháp và Quốc hội - lập pháp phải có quan hệ mật thiết vớinhau. Mối quan hệ mật thiết này tạo nên tính thống nhất của quyền lực nhà nước.Trước đây, khi quan sát lịch sử tiến triển của cách mạng tư sản Pháp, Hegel đã rấtlo lắng cho sự phân quyền một cách biệt lập. Ông cho rằng: “Một trong nhữngquan niệm sai lầm về Nhà nước là cho rằng, các thành viên của hành pháp cầnđược loại ra khỏi các cơ quan lập pháp như đã xảy ra, chẳng hạn trong Quốc hộilập hiến của Pháp. Ở Anh, các bộ tr ưởng phải là các thành viên của Nghị viện vàđiều ấy là đúng đắn, vì những ai tham gia Chính phủ phải liên kết với quyền lậppháp chứ không phải đối lập lại nó. Quan niệm về cái gọi là sự độc lậ ...