Tài liệu bồi dưỡng ngạch cán sự và tương đương - Chuyên đề 19: Quản lý nhà nước về kinh tế, tài chính

Chuyên đề trang bị cho học viên một số kiến thức cơ bản về quản lý nhà nước đối với nền kinh tế thị trường định hướng XHCN; trang bị cho học viên một số kiến thức khái quát những vấn đề về tài chính trong các cơ quan hành chính, đơn vị sự nghiệp.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tài liệu bồi dưỡng ngạch cán sự và tương đương - Chuyên đề 19: Quản lý nhà nước về kinh tế, tài chính Chuyên đề 19 QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC VỀ KINH TẾ, TÀI CHÍNH I. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CHUNG VỀ QUẢN LÝ NHÀ NƯỚC ĐỐI VỚI NỀN KINH TẾ THỊ TRƯỜNG 1. Kinh tế thị trường a) Khái niệm về kinh tế thị trường Kinh tế thị trường là nền kinh tế trong đó các vấn đề cơ bản là sản xuất cái gì, như thế nào, cho ai, được quyết định thông qua thị trường, các quan hệ kinh tế được thực hiện chủ yếu qua phương thức mua - bán. Nói một cách đầy đủ hơn, kinh tế thị trường là phương thức vận hành kinh tế lấy thị trường làm trung tâm, lấy lợi ích kinh tế, cung cầu thị trường và phương thức mua bán làm cơ chế vận hành của nền kinh tế, phát huy tác dụng điều tiết của Nhà nước trong hoạt động kinh tế. Nền kinh tế ở nước ta hiện nay là một nền kinh tế thị trường phát triển theo định hướng xã hội chủ nghĩa có sự quản lý của Nhà nước. b) Những đặc trưng cơ bản của nền kinh tế thị trường Nền kinh tế thị trường có những đặc trưng cơ bản sau: - Quá trình lưu thông hàng hóa được thực hiện chủ yếu bằng phương thức mua - bán với phạm vi ngày càng mở rộng từ quốc gia đến khu vực và trên phạm vi toàn thế giới. Sự lưu thông này bao gồm lưu thông hàng hóa trong kinh tế, sự chuyển dịch kết quả sản xuất từ khâu này đến khâu khác của quá trình tái mở rộng sản xuất của xã hội. Sự luân chuyển hàng hóa có thể được thực hiện bằng nhiều cách: chu chuyển nội bộ, chu chuyển qua thương mại... Chỉ có sự luân chuyển hàng hóa theo phương thức mua - bán thì mới phát sinh kinh tế thị trường. - Người trao đổi hàng hóa phải có quyền tự do khi tham gia thị trường. Họ có quyền tự do lựa chọn nội dung trao đổi; tự do lựa chọn đối tác; tự do thỏa thuận giá cả theo hướng thuận mua, vừa bán. - Hoạt động mua bán phải được thực hiện thường xuyên, ổn định trên cơ sở một kết cấu hạ tầng tối thiểu đủ để việc mua bán diễn ra thuận lợi, an toàn. 245 - Các đối tác hoạt động trong nền kinh tế thị trường đều theo đuổi lợi ích riêng của mình. Lợi ích cá nhân là động lực trực tiếp của sự phát triển kinh tế. - Tự do cạnh tranh là thuộc tính của nền kinh tế thị trường, là động lực thúc đẩy kinh tế - xã hội phát triển, nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ, có lợi cho cả người sản xuất và người tiêu dùng. - Sự vận động của các quy luật khách quan của kinh tế thị trường tác động vào hành vi, thái độ ứng xử của các chủ thể tham gia thị trường, nhờ đó hình thành một trật tự nhất định của thị trường từ sản xuất, lưu thông, phân phối đến tiêu dùng. Những đặc trưng trên đây được coi là những đặc trưng chung của bất cứ loại hình kinh tế thị trường nào. Ngày nay, cùng với sự phát triển mạnh mẽ của sức sản xuất trong từng quốc gia và sự hội nhập kinh tế quốc tế đã tạo điều kiện và khả năng to lớn để phát triển nền kinh tế thị trường hiện đại. Nền kinh tế thị trường hiện đại là nền kinh tế có đầy đủ các đặc trưng trên, đồng thời nó còn có các đặc trưng sau đây: - Đã có sự xích lại gần nhau giữa các mục tiêu kinh tế và các mục tiêu xã hội. - Nền kinh tế thị trường có sự quản lý của Nhà nước. Nhà nước dựa vào quy luật vận hành của kinh tế thị trường, thực hiện việc điều chỉnh và khống chế vĩ mô cần thiết, hữu hiệu, hướng dẫn sự phát triển của kinh tế thị trường. - Có sự chi phối mạnh mẽ của phân công và hợp tác quốc tế, tạo ra một nền kinh tế thị trường mở, vượt ra khỏi biên giới quốc gia, tham gia vào quá trình hội nhập kinh tế quốc tế. 2. Sự cần thiết khách quan của quản lý nhà nước đối với nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam a) Khái niệm quản lý nhà nước về kinh tế Quản lý nhà nước về kinh tế là sự tác động có tổ chức, bằng pháp luật và thông qua hệ thống các chính sách với các công cụ quản lý kinh tế lên nền kinh tế nhằm đạt được mục tiêu phát triển kinh tế đất nước, trên cơ sở sử dụng có hiệu quả các nguồn lực trong và ngoài nước trong điều kiện mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế. Quản lý nhà nước về kinh tế là một dạng quản lý xã hội của Nhà nước. Nó rất quan trọng đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, nhưng cũng rất phức tạp. Nhà nước quản lý toàn bộ nền kinh tế quốc dân trên tất cả các ngành 246 kinh tế, các lãnh thổ kinh tế, các thành phần kinh tế và các chủ thể kinh tế hoạt động trong toàn bộ nền kinh tế. Nhà nước quản lý toàn bộ nền kinh tế quốc dân không chỉ trên phạm vi quốc gia mà còn cả một số hoạt động kinh tế đối ngoại diễn ra ở nước ngoài, như các doanh nghiệp có vốn đầu tư ở nước ngoài, các hàng hóa xuất nhập khẩu từ nước ngoài, thẩm định các công nghệ thiết bị nhập khẩu. Quản lý nhà nước về kinh tế là quản lý ở tầm vĩ mô, giải quyết những quan hệ vĩ mô có liên quan đến toàn bộ nền kinh tế quốc dân, trong đó kinh tế nhà nước đóng vai trò chủ đạo. Nhà nước không can thiệp, không giải quyết những vấn đề quản lý sản xuất kinh doanh của các chủ thể kinh tế hoạt động trong nền kinh tế thị trường (cá nhân, doanh nghiệp, các tập đoàn kinh tế...). Trong quản lý nhà nước về kinh tế, Nhà nước sử dụng hệ thống các công cụ cần thiết để thực hiện chức năng quản lý của mình như công cụ định hướng (kế hoạch, quy hoạch, chiến lược phát triển kinh tế ...), công cụ kinh tế, tài chính tiền tệ (chính sách đầu tư, thuế, chi tiêu ngân sách, hệ thống ngân hàng, lãi suất, tín dụng...), công cụ pháp lý (pháp luật, các văn bản pháp quy...), các công cụ tổ chức và giáo dục... Trước thời kỳ đổi mới kinh tế, Nhà nước ta quản lý nền kinh tế bằng cơ chế kế hoạch hóa tập trung mang nặng tính hành chính, quan liêu, bao cấp. Cơ chế quản lý kinh tế này dựa vào mệnh lệnh từ trên xuống và dựa vào quan hệ hành chính tổ chức trực tiếp gắn liền với quan hệ kinh tế cấp phát - giao nộp. Quản lý nhà nước về kinh tế được thực hiện bằng phương pháp hành chính đơn thuần thay cho phương pháp kinh tế và giáo dục. Nhà nước đã bao cấp mọi hoạt động kinh tế bằng ngân sách của Nhà nước. Cơ chế quản lý này đã đưa đến sự thụ động, trông chờ, không cần tính toán hiệu quả, phục tùng triệt để những quy định xơ cứng của cấp trên, thủ tiêu tính chủ ...