Tháp Bình sơn – tác phẩm nghệ thuật độc đáo

Thời Lý – Trần, ở Vĩnh Phúc đã có nhiều tháp. Tháp là một bộ phận, một phần công trình nghệ thuật quan trọng của chùa. Cùng với chùa, tháp là nơi thờ Phật có tính chất tưởng niệm và là nơi để hài cốt các nhà sư. Các tầng của tháp tượng trưng cho từng bước tu hành để lên cõi Niết Bàn của các phật tử. Trong số tháp còn lại hiện nay chỉ có tháp Bình Sơn là cao nhất, tên chữ là tháp chùa Vĩnh Khánh, tục gọi là chùa Then ở xã Tam Sơn (Lập...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tháp Bình sơn – tác phẩm nghệ thuật độc đáo Tháp Bình sơn – tác phẩm nghệ thuật độc đáoThời Lý – Trần, ở Vĩnh Phúc đã có nhiều tháp. Tháp là một bộ phận, một phầncông trình nghệ thuật quan trọng của chùa. Cùng với chùa, tháp là nơi thờ Phật cótính chất tưởng niệm và là nơi để hài cốt các nhà sư. Các tầng của tháp tượng trưngcho từng bước tu hành để lên cõi Niết Bàn của các phật tử.Trong số tháp còn lại hiện nay chỉ có tháp Bình Sơn là cao nhất, tên chữ là tháp chùaVĩnh Khánh, tục gọi là chùa Then ở xã Tam Sơn (Lập Thạch).Tương truyền tháp có 15 tầng. Cứ theo các cụ ở địa phương thì trước kia, trên nóc tháp cómột hình khối búp hoa sen chưa nở, bằng đất nung, tạo cho toàn thân tháp một dáng vươnlên khá đẹp. Hiện nay chỉ còn 11 tầng tháp và 1 tầng bệ, tất cả cao 16,5 mét. Tháp hìnhvuông, nhỏ dần về phía ngọn, Cạnh cửa tầng dưới cùng là 4,45 mét, cạnh cửa tầng thứ 11là 1,55 mét. Tháp được xây bằng 13.200 viên gạch nung, gồm 2 loại: một loại hình vuôngcó kích thước là 0,22m x 0,22m, một loại hình chữ nhật có kích thước có kích thước0,45m x 0,22m. Phần ruột tháp có một khoảng trống nhỏ chạy suốt chân tháp lên ngọn.Bên ngoài, xung quanh tháp được ốp một lớp gạch vuông, mỗi cạnh dài 0,46m, phủ kínthân tháp. Mặt ngoài của gạch ốp này đều có trang trí hoa văn rất phong phú như hoachanh, hình lá đề, sư tử vờn cầu, rồng uốn khúc … Có viên gạch được khắc một hìnhtrang trí, có hình lại do 2 viên hoặc 4 viên ghép lại mới thành. Đường nét trang trí ở đâyrất tinh tế, phóng khoáng, hình dáng chắc khỏe, mang đầy sinh khí của nghệ thuật dântộc thời kỳ phong kiến tự chủ cường thịnh thời Lý – Trần (thế kỷ XII – XIII).Những khỏa sát và nghiên cứu gần đây cho thấy gạch dùng để xây dựng tháp Bình Sơnđược nung với độ lửa cao. Để cho các viên gạch có thể đứng với nhau theo một chiều caodựng đứng mà không cần vôi vữa, những người xây dựng tháp đã sáng tạo những phươngpháp lắp ghép khá độc đáo. Viên gạch được chế tác có mấu và có gờ chỉ để giữ lấy nhau,đó là phương pháp xây gạch khẩu ở chân bệ. Còn có cách khác là mỗi viên gạch có mộtlỗ hình thang, hai viên gạch xếp sát nhau, tạo thành một mộng cá và người ta đổ chì vàomộng cá đó để giữ 2 viên gạch với nhau, đó là phương pháp xây bằng cá chì dùng đểdựng chân tháp.Chân tháp có nhiều vành đai cánh sen chồng lên nhau làm cho khách tham quan có cảmtưởng như tòa tháp được mọc lên từ một bông sen lớn. Tầng tháp thứ nhất cao 2,27 mét,cạnh 3,30 mét, bốn mặt đều hình tổ tò vò và có sáu chữ nhật dọc, đế nào cũng có ba ôtròn trạm rồng nổi, thân rồng uốn tròn, nằm trên một nền cúc dây. Các ô rồng này lạiđược đặt nằm trong khung khắc chìm các cánh hoa cúc có hình dấu phẩy. Các đế có hìnhrồng này được trang trí là đề, hoa dây cuốn nổi. Tầng tháp thứ hai cao 1,68 mét, cạnh2,27 mét, có một hàng cánh sen ngửa đỡ lấy những hàng gạch. Bốn khung cửa tò vò củatầng tháp này đều có mỗi bên tám khung hình chữ nhật, mỗi khung có hình đắp nổi mộtngôi tháp nhỏ 5 tầng tỏa ánh hào quang với những đường chỉ chiếu ra bốn phía. Ngoàibình tháp nhỏ, ta lại gặp nhưng mô típ trang trí lá đề, cúc dây, hoa dây cuốn nổi. Ở tầngthứ tám cũng có trang trí hình tháp nhỏ. Cả 11 tầng tháp đều được trang trí bằng nhiềuloại hoa văn với các hình cánh hoa cúc, sư tử vờn cầu, sóng lượn lá đề, hoa chanh … Mỗitầng tháp đều có nhiều hàng gạch khẩu nhô ra làm mái. Theo lão họa sĩ dân gian NamSơn (nguyên là ông từ chùa Vĩnh Khánh) và các cụ già trong vùng thì ở mỗi ô cửa tò vòcủa các tầng thấp xưa kia đều có tượng Phật Bà.Hình rồng trang trí ở tháp Bình Sơn là rồng có sừng và cuộn tròn mình, đầu rúc vào giữa,chân đạp ra ngoài, sống lưng có vây như răng cưa, một chân trước đưa lên vuốt tóc. Hìnhsư tử vờn cầu ở chân bệ tháp đơn giản, hai con sư tử đều không có họa tiết và đồ án trangtrí trên thân mà chỉ là hai hình trơn. Cặp sư tử ở đây không quay đầu đối nhau, đưa chântrước vờn cầu như kiểu ở một số chùa khác, mà một con tiến về phía quả cầu, một con đãtiến quá quả cầu, quả cầu nằm trên đuôi nó, còn nó quay đầu ngoảnh lại.Về niên đại tháp Bình Sơn, một học giả thực dân là Bezacier cho ràng đây là “nghệ thuậtĐại La”, có nghĩa là nghệ thuật thuộc văn hóa Đường du nhập sang Việt Nam vào thờiCao Biền làm quan đô hộ xứ giao châu (khoảng thế kỷ thứ VII). Đây là một quan điểmmuốn tách công trình nghệ thuật tạo hình tuyệt tác này ra khỏi văn hóa bản địa và mangtư tưởng miệt thị dân tộc ta, đề cao công cuộc “khai hóa” của kẻ xâm lược. Ngày nay, cácnhà nghiên cứu nghệ thuật tạo hình Việt Nam đã khẳng định tháp Bình Sơn là một côngtrình nghệ thuật của Việt Nam, do bàn tay và khối óc của nhân dân Việt Nam sáng tạovào thời Lý – Trần. Niên đại tuyệt đối của tháp còn là một vấn đề cần được sự quan tâmcủa các nhà nghiên cứu.Người dân Lập Thạch, hay các bạn khách xa gần mỗi khi có dịp từ Xuân Hòa ra bếnThen, qua sông Lô sang Phú Thọ, hay từ bến Then về Xuân Hòa đi Vĩnh Yên, dẫu khôngcó thời gian vào lễ chùa Vĩnh Khánh ...