CHỮ MỆNH TRONG TRUYỆN KIỀU

Truyện Kiều không phải chỉ là một câu truyện của một người thiếu nữ tài hoa Thúy Kiều, song là một tích sự (epic), hay nói theo kiểu ngôn ngữ của hậu hiện đại, một tích truyện (narrative) về định mệnh của con người.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
CHỮ MỆNH TRONG TRUYỆN KIỀU CHỮ MỆNH TRONG TRUYỆN KIỀU - QUÁTRÌNH BIẾN HÓA CỦA VIỆT NHO –phần11. Luận đề của Truyện Kiều: Ðịnh mệnh và tu tâm hay siêuviệt biện chứng?1.1. Ðịnh mệnhTruyện Kiều không phải chỉ là một câu truyện của một ngườithiếu nữ tài hoa Thúy Kiều, song là một tích sự (epic), hay nóitheo kiểu ngôn ngữ của hậu hiện đại, một tích truyện (narrative)về định mệnh của con người. Thế nên, chúng ta không lấy làm lạkhi Nguyễn Du chọn Ðoạn Trường của Thanh Tâm Tài Nhân,soạn lại với tựa đề Ðoạn Trường Tân Thanh. Sổ đoạn trường ghichép và quy định số phận con người. Sổ đoạn trường không phảichỉ là một biểu tượng, và tích truyện của nàng Kiều không phải làdụ ngôn. Theo Nguyễn Du, tích truyện của Thúy Kiều là một sựlập lại của chính định mệnh. Ðó chính là một quy định, một quyđịnh thật sự, từng ghi chép minh bạch trong một cái sổ gọi làđoạn trường bởi ông Trời, mà con người chúng ta, dù tài hoa tớiđâu cũng không thể thay đổi. Thúy Kiều chỉ lập lại Ðạm Tiên,giống hệt như Ðạm Tiên chỉ là một tích sự tiêu biểu cho tất cả mọisố mệnh của những kỳ nữ tương tự. Nói theo ngôn ngữ của triếtgia Friedrich Nietzsche, định mệnh con người lập đi lập lại trongvòng luân hồi vĩnh cửu (ewige Wiederkehr des Gleichen).1.2. Bi Kịch của thân phận con ngườiThế nên, trong tích truyện, tính chất bi đát (tragic) cũng như phi lý(absurd) của con người được Nguyễn Du diễn đạt trong sự mâuthuẫn, hay trong biện chứng đối lập giữa tài và mệnh:Chữ Tài chữ Mệnh khéo là ghét nhau,hay:Chữ Tài liền với chữ Tai một vần.Ý chí con người, ước vọng tự nhiên của chúng sinh như tình ái(Kim Trọng, Thúc Sinh), cũng như tài hoa (Thúy Kiều), và quyềnlực (Từ Hải) vẫn không thể thắng định mệnh: mưu sự tại nhânsong thành sự tại thiên. Sự bất lực của con người được diễn đạtbởi niềm tin vào định mệnh là một sự bi đát vượt khỏi những bithương thường nhật. Tính chất bất tự do của thân phận làmngười là một bi đát vượt xa cái bi thảm thường tình của conngười như: sinh, lão, bệnh, tử, tức cái nghiệp mà đức Thích-Cakhám phá trước khi giác ngộ đạo. Thật vậy cái nghiệp mà cụNguyễn diễn tả là một định mệnh bi đát, vượt khỏi luật nhân quảthường tình của ác giả ác báo, tức định luật mà Phật giáo xác tínnhư trồng dưa đạt dưa, trồng đậu đạt đậu. Do đó, đối với cụ, sựviệc chấp nhận định mệnh giống như hành động chấp nhận mộtđiều phi lý mà con người không thể hiểu. Sự chấp nhận địnhmệnh không theo luận lý của nhân quả, song theo cái đạo củamệnh, tức phi lý. Chính vì sự phi lý của mệnh mà Nguyễn Du,giống như Nietzsche, biểu tả tâm tư của ông một cách vừa phẫnuất vừa nhẫn nhục (ressentiment) qua miệng Kiều:Ðã mang lấy nghiệp vào thân,hoặc:Làm thân trâu ngựa đền nghì trúc mai.Nhưng khác với ông tổ hiện sinh vô thần, cụ Nguyễn Du khônggào thét đòi giết Thượng Ðế, cụ cũng không giống Cao Bá Quátmạt sát kiếp người:Ba hồi trống giục đù cha kiếpMột lát gươm rơi đéo mẹ đời.Cụ nhẫn nhục an phận theo mệnh:Cũng đừng trách lẫn trời gần trời xa.Chính vì vậy, nàng Kiều của Nguyễn Du đã khám phá ra bí mậtcủa cái mệnh, đó chính là thân phận làm người, đó chính là địnhmệnh. Ðịnh mệnh này vượt khỏi cái nghiệp (Karma) của Phậtgiáo. Nói cách khác, đó chính là một cái nghiệp mà con người cóthể thắng vượt. Cái nghiệp mà cụ Nguyễn nói đến chính là địnhmệnh: Ðã mang lấy nghiệp vào thân, tức chính hữu thể tự thâncủa mình.1.3. Ðồng tính và dị tính trong định mệnh và mệnhThoạt nhìn, Nguyễn Du mô tả truyện nàng Kiều như là một tíchtruyện, lập lại định mệnh của Ðạm Tiên. Mà ngay cả Ðạm Tiên,theo cụ, cũng chỉ là một câu truyện mẫu mực (proto-type) chonhững tích truyện tương tự về định mệnh:Vâng trình hỏi chữ xem tường,Mà xem trong sổ đoạn trường có tên.Âu đành qủa kiếp nhân duyên,Cũng người một hội, một thuyền đâu xa!Nhưng nếu Kiều chỉ là một sự lập lại của Ðạm Tiên, cũng giốngnhư Ðạm Tiên chỉ là một sự lập lại của những kiều nữ tài hoakhác như Tây Thi, Ðiêu Thuyền, Trần Nguyên Nguyên vân vân,thì nàng Kiều trong Nguyễn Du đâu có khác chi những quốc sắcgiai nhân khác. Thực ra, Ðạm Tiên không phải Thúy Kiều, cũngnhư Tây Thi không phải là Ðiêu Thuyền. Tương tự, Phạm Lãikhông giống Từ Hải, mà Từ Hải cũng chẳng giống chi Hạng Võ.Cái chết anh hùng của một Trần Bình Trọng càng khác xa cáichết ngu xuẩn của Từ Hải, một người hữu dõng song dại gái,thiếu tri, thiếu nhân và vô mưu. Một cái chết anh hùng song hữudõng vô mưu của Hạng Võ cũng khác hẳn với cái chết khônngoan nhưng lãng nhạt của Phạm Lãi mà sự khôn ngoan củaPhạm Lãi càng không bì được với những cái chết anh hùng củaSocrates hay của Ðức Ki-Tô.Nếu Kiều không chỉ là một sự lập lại chính định mệnh của mình,vậy thì Kiều chỉ là một sự tái hiện dưới những hình thức khácnhau, tức theo luật luân hồi (Karma) mà cụ Nguyễn dùng danh từPhật học gọi là cái nghiệp. Hoặc suy tư theo ArthurSchopenhauer, triết gia đại biểu của th ...