Đa dạng sinh học vi khuẩn lam ở hồ Dầu Tiếng

Trong nghiên cứu này, giới thiệu kết quả khảo sát thành phần loài và phân bố của VKL trong hồ Dầu Tiếng, tỉnh Tây Ninh qua 1 năm quan trắc. Đồng thời sự ghi nhận một số loài VKL mới cho Việt Nam cũng được trình bày với các mô tả hình thái học.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đa dạng sinh học vi khuẩn lam ở hồ Dầu TiếngHỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5ĐA DẠNG SINH HỌC VI KHUẨN LAM Ở HỒ DẦU TIẾNGĐÀO THANH SƠN, BÙI BÁ TRUNG, ĐỖ HỒNG LAN CHIi n M i rường v T i ng yênih Qgia TChí MinhVi khuẩn lam (Cyanobacteria, Cyanoprokaryota, Cyanophyta, Blue-green algae) là mộttrong những sinh vật xuất hiện đầu tiên trên trái đất cách đây hàng tỷ năm và tồn tại cho đếnngày nay. Chúng có mặt trong cả môi trường đất, nước và không khí. Tuy nhiên vi khuẩn lam(VKL) chủ yếu hiện diện trong các thủy vực như ao hồ, sông suối, cửa sông và ven biển. VKLđược tìm thấy ở những nơi có điều kiện khắc nghiệt, từ vùng băng tuyết đến sa mạc và chịuđựng được nhiệt độ từ -60oC ở vùng cực đến 70oC ở các suối nước nóng (Graham et ilcox,2000; Vincent, 2000).Là sinh vật sơ cấp trong môi trường nước, VKL đóng một trò quan trọng trong hệ sinh tháithủy vực. Cùng với vi tảo, VKL cung cấp năng lượng sơ cấp cho những sinh vật ở bậc cao hơntrong tháp năng lượng. Đồng thời, VKL giải phóng một lượng lớn oxy vào không khí thông quaquá trình quang hợp và trao đổi chất. Tuy nhiên, sự bùng phát hay nở hoa của VKL gây nênnhiều tác động xấu lên thủy sinh vật và sức khỏe cộng đồng vì những độc tố mà VKL sinh ra.Đa dạng sinh học và phân bố VKL ở nước ta đã được nghiên cứu khá nhiều tại các thủyvực, từ miền Bắc, Trung, Nam và Tây Nguyên (Dao và cs., 2012). Tuy nhiên, thành phần loàiVKL tại một số hồ chứa ở phía Nam vẫn chưa được hiểu biết đầy đủ. Trong nghiên cứu này,chúng tôi giới thiệu kết quả khảo sát thành phần loài và phân bố của VKL trong hồ Dầu Tiếng,tỉnh Tây Ninh qua 1 năm quan trắc. Đồng thời sự ghi nhận một số loài VKL mới cho Việt Namcũng được trình bày với các mô tả hình thái học.I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUa ihhời gian kh: Khởi công xây dựng từ năm 1979 và hoàn tất vàonăm 1985, Dầu Tiếng là một hồ chứa đa chức năng như cấp nước sinh hoạt, tưới tiêu, rửa mặnvà cải thiện chất lượng nước sông Sài Gòn. Hồ Dầu Tiếng (hình 1) nằm ở khu vực giao nhaucủa ba tỉnh Tây Ninh, Bình Dương và Bình Phước. Diện tích mặt nước của hồ vào khoảng270km2, với độ sâu tối đa là 25m. Dung tích của hồ ước tính là 1,45 tỷ m3 nước với cao trình là24m so với mực nước biển (Bộ Khoa học Công nghệ, 2001).Phư ng hh v xử ý: Mẫu VKL được thu tại 5 điểm trên hồ (hình 1), định kỳ mỗitháng 1 lần và kéo dài trong 1 năm. Mẫu VKL được thu bằng lưới hình chóp, mắt lưới 25µm, cốđịnh tại hiện trường bằng formol 4%. Mẫu tươi dùng cho phân lập, phục vụ việc quan sát, mô tảhình thái cũng được thu. Việc phân lập được tiến hành trong phòng thí nghiệm theo phương pháphút rửa pipet và VKL được nuôi trong môi trường Z8, điều kiện ánh sáng 1000lux, nhiệt độ 25oC,chu kỳ sáng tối 12: 12. Vi khuẩn lam được quan sát dưới kính hiển vi (Olympus BX51) ở độphóng đại 400-800 lần. Việc định danh được dựa trên cơ sở hình thái học theo hệ thống phân loạicủa Dương Đức Tiến (1996), Komárek et Anagnostidis (1999, 2005), Komárek et Zapomelova(2007, 2008). Mô tả VKL dựa trên những quan sát mẫu cố định và mẫu nuôi. Việc sắp xếp hệthống phân loại VKL dựa theo tài liệu của Komárek et Anagnostidis (1999, 2005).660HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5nh 1thu m u VKL ở h Dầu Ti ng(DT1- T5: Ci m thu m u)II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨUKết quả khảo sát ở hồ Dầu Tiếng từ tháng 3/2012-2/2013 đã tìm thấy 38 loài VKL, thuộc17 chi, 7 họ, 3 bộ (bảng 1). Trong đó, bộ Chroococcales có 14 loài (chiếm 37% tổng số loài ghinhận), bộ Oscillatoriales có 12 loài (chiếm 32%) và bộ Nostocales có 11 loài (chiếm 31%). Sốlượng loài VKL ghi nhận được giữa các điểm thu mẫu biến thiên từ 24 đến 31 loài, cao nhất ởđiểm số 4 và thấp nhất ở điểm số 5. Nhìn chung không có sự khác biệt đáng kể trong phân bốtheo không gian của các loài VKL trong hồ Dầu Tiếng, điều này phản ảnh tính chất khá đồngnhất của môi trường nước trong toàn hồ.Những VKL tìm thấy ở hồ Dầu Tiếng có kích thước từ nanoplankton (Chroococcus,Cylindrospermopsis, Geitlerinema, Planktolyngbya), microplankton (Microcystis, Snowella,Woronichinia) hoặc picoplankton (Cyanodictyon, Pseudanabaena mucicola). Ngoài ra, hầu hếtcác loài này có đặc điểm sống trôi nổi (Anabaena, Planktolyngbya, Microcystis, Arthrospira),nhưng một số ít loài VKL khác có đặc điểm sống đáy (Geitlerinema splendidum, Oscillatoriaprinceps) hoặc vừa sống trôi nổi vừa sống đáy (Oscillatoria limosa, Oscillatoria tenuis). Rất có661HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5thể những loài sống đáy xuất hiện trong hồ là do bị cuốn trôi từ sông đi vào hoặc từ nền đáy venhồ. Nhìn chung, các đặc điểm nêu trên của VKL từ hồ Dầu Tiếng khá giống so với các đặc điểmtương tự của VKL từ hồ Trị An (Dao, 2010).ng 1Danh lục thành phần loài vi khuẩn lam tại 5 điểm thu m u từ hồ Dầu TiếngĐiểm thu mẫuTên khoa họcTT12345++++++ChroococcalesSynechococcaceae1Cyanodictyon imperfectum Cronb. & Weib.+Merismopediaceae2Aphanocapsa delicatissima (W. et G.S. West) Kom.-Legn. &Cronb.3Aphanocapsa sp.+4Merismopedia glauca (Ehrenb.) Kützing+5Snowella lacustris (Chodat) Kom. & Hin.+++6Woronichinia naegeliana (Unger) Elenk+++++++++++++Chroococcaceae7Chroococcus limneticus Lemm.Microcystaceae8Microcystis aeruginosa (Kützing) Kützing+++++9Microcystis botrys Teiling+++++10Microcystis flos-aquae (Wittrock) Kirchner+++++11Microcystis novacekii (Kom.) Compere+++++12Microcystis panniformis Komarek et al.,+++++13Microcystis smithii Komarek & Anagnostidis++++14Microcystis wesenbergii (Komárek) Komárek in Kondrateva++++++++++++OscillatorialesPseudanabaenaceae15Geitlerinema splendidum (Greville ex Gomont) Anagnostidis16Geitlerinema sp.17Limnothrix sp.118Planktolyngbya limnetica (Lemm.) Kom.-Le ...