Những điều ít biết tại Văn Miếu

Thư pháp gia Tô Ngại là người đầu tiên viết trán bia kiểu chữ triện trên 7 tấm bia đầu tiên trong lịch sử dựng bia tiến sĩ ở Việt Nam. Vào ngày 15 tháng Tám năm 1484, niên hiệu Hồng Đức thứ 15, vua Lê Thánh Tông đã cho dựng 7 tấm bia đề danh tiến sỹ tại Văn Miếu. Đây là đợt dựng bia tiến sỹ đầu tiên.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Những điều ít biết tại Văn Miếu Những điều ít biết tại Văn MiếuVừa được công nhận là di sản tư liệu thế giới, mộtpho sử khổng lồ trong lịch sử khoa cử Việt Nam,Văn bia Văn Miếu Quốc Tử Giám (Hà Nội) còn ẩnchứa những câu chuyện ít ai biết.1. Thư pháp gia Tô Ngại là người đầu tiên viếttrán bia kiểu chữ triện trên 7 tấm bia đầu tiêntrong lịch sử dựng bia tiến sĩ ở Việt Nam. Vàongày 15 tháng Tám năm 1484, niên hiệu HồngĐức thứ 15, vua Lê Thánh Tông đã cho dựng 7tấm bia đề danh tiến sỹ tại Văn Miếu. Đây là đợtdựng bia tiến sỹ đầu tiên. Các tấm bia ghi rõ cáckhoa thi từ năm 1442 đến năm 1481. Việc này đãtạo tiền lệ, và việc dựng bia tiến sỹ kéo dài cho đếntriều Nguyễn.Việc soạn văn cho những tấm bia được thực hiệnbởi các từ thần trong Viện Hàn lâm trong khoảngniên hiệu Hồng Đức, việc viết chữ cũng do cácTrung thư giám chính. Nhưng trong đợt dựng biađầu tiên này, tất cả các trán bia đều do “Kimquang môn đãi chiếu Tô Ngại vâng sắc chỉ viếtchữ triện”. Trong các tấm bia còn ghi thêm hàmtản quan Mậu lâm lang cho Tô Ngại.2. Câu văn nổi tiếng nhất được khắc trên văn biavăn miếu là “Hiền tài quốc gia chi nguyên khí”của Thân Nhân Trung viết trên bia của khoa thi1442, dựng năm 1484. Đây là bia của khoa thi đầutiên của triều Lê niên hiệu Bảo Đại thứ 3.Hiện tại, chiếc bia này nằm ở chính giữa khu biaphía Đông Văn Miếu. Nguyên văn toàn bộ đoạnvăn bia này dịch ra tiếng Việt là “Hiền tài lànguyên khí của quốc gia. Nguyên khí thịnh thì thếnước mạnh và lên cao. Nguyên khí suy thì thếnước xuống thấp. Bởi vậy, các bậc thánh đế minhvương không ai là không lấy việc sử dụng và tuyểnchọn nhân tài là việc đầu tiên”.Câu này được khắc lặp đi lặp lại trong các khoathi tiếp theo. Trong khoa thi đầu tiên được khắcbia (1442) cũng lấy đỗ tiến sỹ Ngô Sỹ Liên, sử giarất nổi tiếng tại Việt Nam.3. Chữ Thọ lớn nhất được khắc trên văn bia VănMiếu được viết theo kiểu chữ Thảo Phong – Cáchviết của Hy Di Trần Đoàn, người sáng lập ra mônTử Vi học và cũng là một thư pháp gia nổi tiếngthời Tống.Bia này được khắc năm 1731, có Nguyễn Nghiễm(1708-1775) là quan nhà Hậu Lê trong lịch sử ViệtNam đỗ. Ông sinh ra và lớn lên tại làng Tiên Điềnhuyện Nghi Xuân. Ông là thân phụ của NguyễnDu, tự Hy Tư, tôn huý Thiều, hiệu Nghi Hiên, búthiệu Hồng Ngư cư sĩ. Nguyễn Nghiễm cũng từnglà tư đồ của Quốc Tử Giám.4. Từ trước đến nay, người ta vẫn quan niệm rằngrùa chính là linh vật đội những tấm bia thể hiệncho sự trường tồn. Cũng tương tự như vậy, rùađội những tấm bia tiến sỹ tại Văn Miếu Quốc TửGiám. Tuy nhiên, có một giả định cho rằng, convật đội bia Văn Miếu có hình dáng của rùa mangtên là Bí Hý (hay còn gọi là Bá Hạ). Xuất phátđiểm của giả thiết này là truyền thuyết “Long sinhcửu tử” trong sách Vũ Trung tùy bút của VũPhương Đồ.Theo truyền thuyết này thì rồng sinh ra 9 connhưng đều không mang hình dáng của mẹ. Trongsố đó có 1 con vật tên là Bí Hý, trông như con rùa,tính ưa chở nặng và sống trường thọ.5. Những tấm bia tiến sỹ lớn nhất tại Văn MiếuQuốc Tử Giám thuộc về các bia của các khoa thicuối thế kỷ 18, thuộc thời nhà Lê - Trịnh. Trongđó, có hơn 10 bia thuộc dạng này. Việc lớn nhỏcủa các bia trong những niên đại khác nhau donhiều yếu tố quyết định, mà một trong số các yếutố này là quan niệm thẩm mỹ của từng niên đạikhác nhau.6. Toàn bộ những dòng mỹ hiệu, mỹ tự viết vềchúa Trịnh trên các bia Tiến sỹ trong Văn Miếuđều bị đục, xóa chữ. Theo GS Đỗ Văn Ninh, đó làsản phẩm từ thời nhà Nguyễn, khi năm 1840, vuaMinh Mạng yêu cầu đục bỏ những đoạn ca ngợicông đức họ Trịnh trên một số bia tiến sĩ thời LêTrung Hưng tại Quốc Tử Giám. Một số khác thìcho rằng, các triều này sau này không muốn chúaTrịnh đứng ngang với các vua Lê nên đã ra lệnhxóa chữ đi.7. Ngô Thì Nhậm và Lê Quý Đôn cũng là hai nhânvật lịch sử bị xóa tên trên bia. Lý do hai vị này bịđục tên còn đang tiếp tục được đưa ra nghiên cứu.8. Trong khi các tấm bia đều được trang trí hoacúc, long, ly, qui, phượng, thì riêng tấm văn bianăm 1643 lại độc đáo với hình những người nôngdân bên chú trâu đồng. Nhà Hà Nội học NguyễnVinh Phúc cho rằng: Đây là điều rất quý, khi trêntấm bia tiến sĩ lại có hình ảnh nông dân, thể hiệntư tưởng khuyến nông, trọng sĩ của thời ấy.9. Dựa vào bài sớ của nông dân Trại Văn Chương,người ta nói rằng quân Quang Trung tiến ra BắcThành đại phá quân Thanh thấy bia ở Văn Miếungổn ngang nên Trại Văn Chương dâng sớ lên vuaQuang Trung sắp xếp lại những chiếc bia này chonghiêm chỉnh.Tuy nhiên, việc có hay không sắp xếp lại nhữngtấm bia này như bài sớ vẫn đang tiếp tục đượcnghiên cứu. Bài sớ này không tìm được nguyênbản chữ Hán, chỉ có trong một số tài liệu tiếngViệt.10. Chính khách sờ đầu rùa văn bia Văn Miếu nổitiếng nhất là cựu tổng thống Mỹ Bill Clinton. Việcsờ đầu rùa cho thấy, Bill Clinton rất trân trọnggiá trị văn hóa cũng như tri thức Việt. Tuy nhiên,cho đến nay cũng khó có thể biết được chínhkhách nào đầu tiên sờ đầu rùa. Chuyến thăm ViệtNam trong tháng 11/2000 của Bill là lần đầu tiêncác chính khách Mỹ thăm Việt Nam sau năm1975.11. Cuốn sách dày nhất về văn bia Văn Miếu làcuốn Văn bia đề danh tiến sỹ Việt Nam dầy 1000trang của PGS Trịnh Khắc Mạnh do nhà xuất bảnGiáo dục ấn hành năm 2006. Khổ cuốn sách là 16cm x 24 cm, trọng lượng là 2000 gram, thuộc loạisách tham khảo đặc biệt.Đây được đánh giá là “bộ sách tham khảo lớn, cógiá trị khoa học và thực tiễn cao, mang ý nghĩachính trị, văn hóa, giáo dục sâu sắc, được trìnhbày in ấn đẹp”. Cuốn sách này đã được Giải ĐồngSách hay của ngành xuất bản năm 2007.12. Luận án tiến sỹ đầu tiên nghiên cứu tổng thểvề văn bia mang tên là Văn bia khuyến học trongđó phần nghiên cứu về các bia tiến sỹ tại VănMiếu Hà Nội là quan trọng nhất là của Luận ánTiến sĩ này. Luận án này do Nghiên cứu sinhNguyễn Hữu Mùi thực hiện vào năm 2006.13. Lượng khách thăm quan văn bia đông nhấtvào khoảng 2 vạn khách/ ngày vào dịp tết. Nhữngngày thi đại học là khoảng ...