Phan Chu Trinh (1872 - 1926)

Phan Chu Trinh sinh năm Nhâm Tuất (1872) niên hiệu Tự Ðức 26, tự là Tử Can, hiệu là Tây Hồ, biệt hiệu là Hy Mã, quê ở xã Tây Lộc, huyện Tiên Phước, phủ Tam Kỳ, tỉnh Quảng Nam .Thân phụ ông là Phan Văn Bì?h, theo nghề võ và đã tích cực chiến đấu trong hàng ngũ Cần Vương . Thân mẫu là Lê Thị Chung, con một nhà thế gia vọng tộc tại làng Phủ Lâm rất tinh thông Hán học và có nhiều đức hạnh .Thuở thiếu thời Phan Chu Trinh được hiền mẫu ân...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phan Chu Trinh (1872 - 1926) Phan Chu Trinh (1872 - 1926)Phan Chu Trinh sinh năm Nhâm Tuất (1872) niên hiệu Tự Ðức 26, tự là Tử Can,hiệu là Tây Hồ, biệt hiệu là Hy Mã, quê ở xã Tây Lộc, huyện Tiên Phước, phủTam Kỳ, tỉnh Quảng Nam .Thân phụ ông là Phan Văn Bì?h, theo nghề võ và đãtích cực chiến đấu trong hàng ngũ Cần Vương . Thân mẫu là Lê Thị Chung, conmột nhà thế gia vọng tộc tại làng Phủ Lâm rất tinh thông Hán học và có nhiều đứchạnh .Thuở thiếu thời Phan Chu Trinh đ ược hiền mẫu ân cần chăm sóc, trong khiphụ thân mãi lo công việc võ biền . Chẳng may mẹ mất sớm, vì cha phải bận vớivõ nghiệp, ít săn sóc đến việc học hành hành nên mãi đến năm lên 10, Phan ChuTrinh mới được vào trường học tập.Vì mối tình yêu nước sớm nẩy nở trong trí củaPhan Chu Trinh nên trong lúc các bạn đồng học chăm chỉ ngốn những lời giảngdạy của thầy để nhồi vào óc đạo lý và chữ nghĩa của Thánh hiền, ông tỏ ra rất xaolãng, thờ ơ . Do đó, trong suốt ba năm liền học tập, Phan Chu Trinh chỉ học lấy lệNăm 1885, kinh thành Huế thất thủ, vua Hàm Nghi phải chạy trốn ra Quảng Trị .Các đạo Cần Vương kháng Pháp nổi lên khắp các nơi . Ðể cho Phan Chu Trinh cómột nghề hợp khả năng và cũng đồng thời được đắc dụng trong buổi non sôngnghiêng ngửa, thân phụ ông cho ông theo học nghề võ . Lúc bấy giờ thân phụ ôngđược cử làm Chuyển vận sứ đồn A Bá thuộc hạt Tam Kỳ .Năm 1887, vì nghi kỵ, thân phụ Phan Chu Trinh bị hại, việc học tập võ nghệ củaông bị gián đoạn. Nhờ người anh cả rước thầy về cho ông tiếp tục học nghề văn .Vì nhận thấy muốn có uy tín để thực hiện chí lớn tron việc cách mạng để giành lạichủ quyền của đất nước, nên ông đổi sang học nghề nghiên bút, chớ thực ra ôngkhông bao giờ thích cái lối học h ư văn .Theo học bốn năm ở nhà . Phan Chu Trinhtỏ ra thông minh tuyệt vời, ông thường có những lý luận sâu sắc , những nhận xéttinh vi .Năm 1889, theo thụ nghiệp với vị Ðốc học Trần Mã Sơn, Phan Chu Trinh được bổvào ngạch học sinh .Năm 1900, trong kỳ thi Hương, Phan Chu Trinh thi đỗ Cử Nhân, và qua năm sau1901, ông đỗ Phó Bảng (nhằm niên hiệu Thành Thái thứ 13).Ông được bổ làm Thừa Biện ở Huế, ít lâu sau, người anh cả của ông mất, ông xinvề quê dạy học . Năm 1903, ông được bổ làm Thừa Biện ở Bộ Lễ . Trong thời giantừ 1902 đế 1905, Phan Chu Trinh có dịp học những tác phẩm có tư tưởng cáchmạng của Jean-Jacques Rousseau, Montesquieu, Voltaire ... Càng ti ếp xúc nhiềuvới các quan trường, Phan Chu Trinh càng thấy rõ cảnh thối nát , hủ bại trênđường cử nghiệp .Lúc bấy giờ lực lượng Cần Vương lần lần tan rã, thực dân Pháp bắt đầu đặt nềnthống trị trên đất nước Việt Nam .Trước cảnh non sông nghiêng ngửa, nhận thấysự bất lực và thối nát của triều đình Huế, Phan Chu Trinh xin từ quan và bắt đầuhoạt động chính trị với các ông Phan Bội Châu, Lương Ngọc Can, Huỳnh ThúcKháng, Trần Quý Cáp . Sau khi từ quan về ho ạt động chính trị, Phan Chu Trinh đ ãcùng với hai bạn đồng khoa là Trần Quý Cáp và Huỳnh Thúc Kháng rủ nhau vàoNam vận động đồng bào các giới . Vào đến Bình Ðịnh gặp lúc quan tỉnh mở mộtkỳ thi cho học trò, đầu bài là Chí thành thông thánh và Lưỡng Ngọc danh sơn baông mạo tên là Ðào Mộng Giác nộp quyển làm bài Phan Chu Trinh làm bài thơ vàhai ông Trần Quý Cáp và Huỳnh Thúc Kháng làm bài phú . Những bài này khôngtheo quy tắc thông thường mà cốt để thức tỉnh nhóm sĩ phu . Quan tỉnh không dámquả quyết phải dịch sang chữ Pháp để trình viên Khâm sứ đồng thời truy tầm tácgiả của hai bài văn cách mạng kia, nhưng không có kết quả Việc này đã có ảnhhưởng lớn đến đám sĩ phu thời bấy giờ . Tới Phan Thiết, Phan Chu Trinh bị bệnhphải quay trở về Huế . Sau mấy tháng dưỡng bệnh, ông ra Bắc tìm cách lên YênThế để gặp Hoàng Hoa Thám, nhưng chính sách bạo động của Hoàng Hoa Thámkhông thích hợp với chủ trương của ông, nên ông lại xuống Trung Châu Bắc Việtvận động với nhóm nho sĩ Bắc Hà . Ðâu đâu ông cũng đề xướng chủ trương tânhọc, cực lực đả kích các quan tr ường tham lam và những nhà hủ nho . Trong thờigian này ông kết nạp được một số đồng chí đáng kể . Phan Chu Trinh tán th ànhphong traò xuất dương du học do Phan Bội Châu khởi xướng . Lời kêu gọi củaPhan Bội Châu, với sự hưởng ứng của Phan Chu Trinh gây được một phong tràoxuất dương rất rầm rộ . Ðể được quan sát tại chỗ sự tiến triển của các n ước, PhanChu Trinh liền trốn sang Trung Hoa . Ông gặp Phan Bội Châu tại Hương Cảng rồihai ông cùng sang Nhật. Ở đó được 10 tháng, ông lên đường về nước (năm 1906) .Phan Chu Trinh quyết đứng ra tranh đấu công khai với chính quyền bảo hộ Pháp .Ngày 15 tháng 8 năm Bính Ngọ (1906) , ông gởi lên Toàn Quyền Pháp ở ÐôngDương một bức thư dài 12 trang gồm mấy điểm sau đây :- Do sự dung túng của chính quyền Bảo Hộ mà những bọn tham quan ô lại lộnghành khiến cho người Việt Nam bạc nhược suy yếu .- Chính quyền Bảo Hộ đã dùng một chính sách bạo ngược, tàn ác đối với dânViệtNam, không tôn trọng sinh mạng con người, muốn chém giết ai tùy ý .- Do những cách đối xử tàn ác này, mà bọn quan lại lợi dụng quyền thế bắt nạt dânchúng, tìm cách vơ vét cho đầy túi tham, gây nên một tình trạng bi đát trong dânchúng. Bức thơ của Phan Chu Trinh đã có ảnh hưởng rộng lớn trong dân chúng .Ông bắt đầu hoạt động mạnh, hô hào tổ chức nhiều buổi diễn thuyết tại trườngÐông Kinh Nghĩa Thục . Thực dân Pháp để ý căm thù và triều đình Huế cũng rấtbực tức quyết tìm cách hãm hại ông. Nhưng Phan Chu Trinh vẫn không màng đến,ông đứng ra lãnh đạo phong trào duy tân, khuyến khích đồng bào mở trường dạyhọc, lập các hội buôn nh ư Ðông Kinh Nghĩa Thục, Hồng Hưng Tân, công ty MinhTân, ông cảm hóa được rất nhiều nhân sĩ . Phan Chu Trinh lại hô hào thanh niênvận Âu phục , cắt tóc ngắn, ủng hộ các sản phẩm và hàng nội hóa để giúp cho nềnkinh tế trong nước được dồi dào . Ða số thanh niên trong toàn quốc đã nhiệt liệthưởng ứng phong trào duy tân này .Năm 1908, tại tỉnh Quảng Nam phong trào kháng thuế nổi lên mạnh mẽ l ...