Phương thức cấu tạo từ bằng phụ tố trong tiếng Bhnong

Bài viết "Phương thức cấu tạo từ bằng phụ tố trong tiếng Bhnong" trình bày các nội dung: Từ phái sinh tiếng Bhnong xét ở bình diện cấu tạo; Từ phái sinh tiếng Bhnong xét ở bình diện ngữ nghĩa; Từ phái sinh tiếng Bhnong xét ở bình diện ngữ pháp.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phương thức cấu tạo từ bằng phụ tố trong tiếng Bhnong PHƯƠNG THỨC CẤU TẠO TỪ BẰNG PHỤ TỐ TRONG TIẾNG BHNONG Bùi Đăng Bình1* 1 Viện Ngôn ngữ học, Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam * Email: bdbinhlinguistics@gmail.com Ngày nhận bài: 11/09/2023 Ngày nhận bài sửa sau phản biện: 26/10/2023 Ngày chấp nhận đăng: 15/11/2023 TÓM TẮT Đây là một nghiên cứu ngôn ngữ học về phương thức cấu tạo từ bằng phụ tố của tiếng Bhnong hiện nay ở huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam, Việt Nam. Những từ được cấu tạo bằng phương thức này được gọi là từ phái sinh. Kết quả nghiên cứu cho thấy, một từ phái sinh tiếng Bhnong hiện nay có cấu tạo bao gồm ít nhất một chính tố và một phụ tố. Tiếng Bhnong có hai loại phụ tố: tiền tố và trung tố, trong đó có bốn tiền tố pa (paq), ta, xa, ưng và một trung tố an. Tư liệu tiếng Bhnong nói chung với khoảng 5.000 từ và nhiều câu các loại được chúng tôi thu thập trực tiếp tại các làng người Bhnong nói tiếng Kađhot ở huyện Phước Sơn, tỉnh Quảng Nam qua nhiều đợt điều tra điền dã dài ngày suốt từ năm 2007 đến nay, bởi vì tiếng Bhnong ở các làng này được các cán bộ lão thành cách mạng và các trí thức người Bhnong xác nhận là phát âm chuẩn của tiếng Bhnong. Các phương pháp, thủ pháp được sử dụng trong nghiên cứu này là quan sát, ghi chép, điền dã thu thập tư liệu tiếng Bhnong và miêu tả, phân tích tư liệu thu thập và trình bày kết quả nghiên cứu. Từ khóa: phụ tố, tiền tố, trung tố, tiếng Bhnong, từ phái sinh. METHOD FOR WORD FORMATION IN BHNONG LANGUAGE USING AFFIXES ABSTRACT This is a linguistic study of derivative words in the Bhnong ethnic minority language spoken in the Phuoc Son mountainous district in Quang Nam province in the centre of Vietnam. Derivative words are those which are formed by at least a root plus an affix. The research results have shown that Bhnong has two types of affixes which the first one is a prefix added to the beginning of a root, and the second is an infix inserting inside the root to make a word have new meaning(s). There are four prefixes pa (paq), ta, xa and ưng, and an infix an found. The Bhnong ethnic language data have been collected at different times since 2007 in Kađhot Mâng village in Phuoc My commune in Phuoc Son mountainous district in Quang Nam province in the centre of Vietnam because the Bhnong pronunciations spoken here are considered standard by some Bhnong ethnic elites. The methods and techniques which were used in this study were observation and recording to collect data. The description method was selected for data analysis. Keywords: affix, Bhnong language, derivative words, infix, prefixes.88 Số 11 (2023): 88 – 95 KHOA HỌC NHÂN VĂN1. ĐẶT VẤN ĐỀ Cho đến nay tiếng Bhnong và một số vấn đề liên quan đã được giới ngôn ngữ học chú Người Bhnong trong các tài liệu tiếng ý và nghiên cứu theo ba hướng: thứ nhất,Việt ở Việt Nam được xem là một trong bốnnhóm tộc người địa phương cùng với các miêu tả đồng đại cấu trúc ngôn ngữ của tiếngnhóm tộc người Giẻ, Triêng, Ve thuộc dân Bhnong như miêu tả ngữ âm, từ vựng, ngữtộc Gié-Triêng (Tổng Cục Thống kê, 1979). pháp và chữ viết (xem Bùi Đăng Bình 2011a,Tộc danh Bhnong đã được viết khác nhau: 2011c, 2011d, 2012, 2013, 2020b; HoàngBhnong (Bùi Đăng Bình, 2011a, 2012, 2013, Văn Ma 2011); thứ hai, xác định vị trí của2020a, 2022a), Pơ-noong (Hồ Xuân Kiểu, tiếng Bhnong trong các ngôn ngữ Bahnar1988), Bh’noong (Nguyễn Văn Thanh, (Nguyễn Văn Lợi, 1977; Nguyễn Hữu2006), Banoong và Ba Noong (Vũ Đình Lợi, Hoành, 2004); thứ ba, nghiên cứu thái độ1978, 1979), Giang – Rẫy (Nguyễn Văn Lợi, ngôn ngữ của người Bhnong góp phần xác1977). Trong các cách gọi thì Giang – Rẫy là định thành phần dân tộc, thành phần ngôntên hai vị anh hùng người Bhnong đã có công ngữ Gié-Triêng (Đoàn Văn Phúc, 2013).lãnh đạo người Bhnong đứng lên đánh giặc Các nghiên cứu ngôn ngữ học về cấu trúcPháp. Các tên khác Pơnoong, Bh’noong, ngôn ngữ của tiếng Bhnong (Bùi Đăng Bình,Banoong, Bhnong đều ghi theo phát âm bản 2011a, 2011e, 2012, 2013, 2020b, 2022c;ngữ Bhnong. Theo phát âm của tiếng Bhnong Hoàng Văn Ma, 2011) cho thấy tiếng Bhnongở plây Kađhot Mâng hiện nay ở thôn 2, xã ...