Sau 100 năm - Từ nguồn sáng Đông Kinh nghĩa thục

Bài viết điểm lại sau 100 năm từ phong trào Đông Kinh Nghĩa thục với sự chuyển đổi cách mạng về nội dung và phương thức hoạt động trong lịch sử giáo dục Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sau 100 năm - Từ nguồn sáng Đông Kinh nghĩa thụcsau 100 n¨m - tõ nguån s¸ng ®«ng kinh nghÜa thôc (*) Phong Lª N¨m 2007 lµ ch½n 100 n¨m khai më vµ kÕt thóc §«ng Kinh (**) nghÜa thôc (§KNT) - ng«i tr−êng t− thôc ®Çu tiªn, hay nãi ®óng h¬n lµ mét phong trµo - phong trµo §KNT nh»m ®em l¹i mét chuyÓn ®æi c¸ch m¹ng vÒ néi dung vµ ph−¬ng thøc ho¹t ®éng trong lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Nam. Pháng theo m« h×nh Kh¸nh øng nghÜa thôc cña NhËt B¶n, §KNT chñ tr−¬ng ®−a t− t−ëng d©n chñ vµ v¨n minh ph−¬ng T©y thay cho kinh ®iÓn Nho gia ®Ó chuyÓn ®æi ®Çu ãc quèc d©n, chÊn h−ng c«ng nghÖ vµ canh t©n ®Êt n−íc. Tõ ®Þa chØ sè 4 Hµng §µo, Hµ Néi - nhµ riªng cña Thôc tr−ëng L−¬ng V¨n Can, §KNT nhanh chãng më réng ®Þa bµn ho¹t ®éng ra nhiÒu tØnh ë B¾c bé vµ Trung bé; vµ g©y nªn mét chÊn ®éng lín trong ®êi sèng tinh thÇn d©n téc vµo thËp niªn ®Çu thÕ kû XX. §KNT bÞ thùc d©n Ph¸p ®µn ¸p d÷ déi sau 7 th¸ng ho¹t ®éng, nh−ng tinh thÇn canh t©n ®Êt n−íc, vµ t− t−ëng cèt lâi: cã canh t©n (®æi míi) ®Êt n−íc míi giµnh vµ gi÷ ®−îc ®Êt n−íc cña §KNT lµ vÉn cã gi¸ trÞ cho mét thÕ kû ®Ó ®Õn víi sù nghiÖp §æi míi do §¶ng Céng s¶n ViÖt Nam l·nh ®¹o tõ hai thËp niªn cuèi thÕ kû XX. ¨m nay, n¨m 2007 lµ ch½n 100 thµnh nh»m phôc vô cho môc tiªun n¨m khai më vµ kÕt thóc tr−êng “khai ho¸” cña «ng chñ lín lµ n−íc MѧKNT. §¹i Ph¸p...(∗)(∗∗) §ã lµ tr−êng t− thôc (d©n lËp) ®Çu Cßn §KNT pháng theo m« h×nhtiªn, ®em l¹i mét chuyÓn ®æi c¸ch Kh¸nh øng nghÜa thôc (Keio Giguku)m¹ng vÒ néi dung vµ ph−¬ng thøc cña Phóc-tr¹ch-dô-c¸t (Fukuzawaho¹t ®éng trong lÞch sö gi¸o dôc ViÖt Yukichi) khai gi¶ng n¨m 1858 ë NhËtNam. B¶n, lµ nh»m ®−a t− t−ëng d©n chñ vµ Tr−íc ®ã hµng ngµn n¨m, nÒn gi¸o v¨n minh khoa häc Th¸i T©y thay chodôc vµ khoa cö ë ta lµ mét khu«n h×nh kinh ®iÓn Nho gia ®Ó chuyÓn ®æi ®Çuæn ®Þnh, nh»m ®µo t¹o c¸c thÕ hÖ kÎ ãc quèc d©n, chÊn h−ng c«ng nghÖ vµSü, ®Ó lµm quan hoÆc lµm thÇy. Vµ thùc nghiÖm, vµ canh t©n ®Êt n−íc.khi chñ nghÜa thùc d©n Ph¸p thiÕt lËp Thay cho c¸i häc cö tö “chi hå, d· d·”®−îc nÒn thèng trÞ, sau kÕt thóc phongtrµo CÇn V−¬ng, vµo nh÷ng n¨m cuèi GS. ViÖn V¨n häc, ViÖn KHXH ViÖt Nam. (∗)thÕ kû XIX, th× mét nÒn gi¸o dôc Ph¸p Khai gi¶ng th¸ng 3/1907; ®ãng cöa th¸ng (∗∗)ViÖt còng chØ míi b−íc ®Çu h×nh 12/1907.4 Th«ng tin Khoa häc x· héi, sè 4.2007sÏ lµ lÞch sö, ®Þa d−, c¸ch trÝ, to¸n vµ phñ ®Þnh c¸i häc hñ lËu hµng ngh×nph¸p... Lµ nh÷ng lý thuyÕt míi ®Õn tõ n¨m vµ kªu gäi h−íng tíi mét nÒn häcc¸c trµo l−u triÕt häc vµ t− t−ëng d©n míi... §©y lµ mét c¬ héi hiÕm cã, ®Óchñ cña ph−¬ng T©y, qua nh÷ng c¸i cho tÊt c¶ nh÷ng tri thøc míi cïng th¬tªn l¹ mµ hÊp dÉn, lÇn ®Çu tiªn ®Õn v¨n yªu n−íc ®Õn ®−îc trùc tiÕp víivíi giíi trÝ thøc Nho häc ViÖt Nam, c«ng chóng lµ ng−êi ®äc, ng−êi häc,nh− A-lý-sÜ-®a-®øc (Aristote), T−- ng−êi gi¶ng, ng−êi nghe, trong bèic¸ch-l¹p-®Ò (Socrate), B¸-l¹p-®å c¶nh mét cuéc duy t©n võa ph¸t ®éng(Platon), Båi-c¨n (Bacon), §Ých-t¹p- ®· trë nªn s«i ®éng, nhê vµo ph−¬ngnhi (Descartes)... Råi L−-thoa thøc ho¹t ®éng cã tæ chøc t−¬ng ®èi(Rousseau), M¹nh-®øc-t−-c−u bµi b¶n: kh«ng chØ lµ gi¶ng d¹y mµ(Montesquieu), Phóc-léc-®Æc-nhÜ cßn lµ tuyªn truyÒn, cæ ®éng; kh«ng(Voltaire)... Råi c¸c danh nh©n nh− chØ lµ lý thuyÕt s¸ch vë mµ g¾n víiBØ-®¾c ®¹i ®Õ (Pierre le Grand), Hoa- thùc nghiÖm; kh«ng chØ lµ thuyÕtthÞnh-®èn (Washington), N·-ph¸-lu©n tr×nh mµ cßn lµ biªn so¹n vµ nh©n(NapolÐon)... Lµ V¨n minh t©n häc réng, “ph¸t t¸n” c¸c tµi liÖu... Vµ c¸is¸ch, víi 6 ph−¬ng ¸n: dïng v¨n tù míi khi ®· ®−îc c«ng chóng ®ãn nhËnn−íc nhµ, hiÖu ®Ýnh s¸ch vë, söa ®æi trong t©m lý hå hëi th× sÏ cã søc lanphÐp thi, cæ vò nh©n tµi, chÊn h−ng to¶ rÊt nhanh chãng; chØ riªng métc«ng nghÖ, më toµ b¸o... ®Ó d¹y cho chuyÖn kªu gäi c¾t tãc mµ thµnhquèc d©n c¸ch thøc tù c−êng, v−¬n lªn, phong trµo lan kh¾p c¸c ®« thÞ B¾c vµb×nh ®¼ng víi thiªn h¹. Lµ c¶ mét hÖ Trung - phong trµo c¾t tãcs¸ch gi¸o khoa nh»m vµo lÞch sö d©n (mouvement de la tonsure) ®Õn tõ th¬t ...