Sử dụng corticoid trong lâm sàng (Kỳ 2)

3. Dược lý học cortico-steroid.3.1. Cortico-steroid: là phân tử 17 hydroxy-21carbon steroid, thường dạng sản phẩmđầu tiên của các cortico-steroid là cortisol (hydrocortison). Hiện nay có nhiều sản phẩm tổng hợp được sử dụng trong điều trị. Các thuốc hay được dùng nhất là prednisolone, prednisone và methyl prednisolon. Mặc dù dexamethazone là thuốc có tác dụng mạnh nhưng ít dùng để điều trị chống viêm vì thời gian bán hủy kéo dài.- Tác dụng sinh học của thuốc phụ nhiều yếu tố như: liều lượng, thời gian dùng thuốc,đường dùng (uống, tiêm, dùng ngoài...) người bệnh, bệnh chính,...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Sử dụng corticoid trong lâm sàng (Kỳ 2) Sử dụng corticoid trong lâm sàng (Kỳ 2) TS. Đoàn Văn Đệ (Bệnh học nội khoa HVQY) 3. Dược lý học cortico-steroid. 3.1. Cortico-steroid: là phân tử 17 hydroxy-21carbon steroid, thườngdạng sản phẩm đầu tiên của các cortico-steroid là cortisol (hydrocortison). Hiện nay cónhiều sản phẩm tổng hợp được sử dụng trong điều trị. Các thuốc hay đượcdùng nhất là prednisolone, prednisone và methyl prednisolon. Mặc dùdexamethazone là thuốc có tác dụng mạnh nhưng ít dùng để điều trị chốngviêm vì thời gian bán hủy kéo dài. - Tác dụng sinh học của thuốc phụ nhiều yếu tố như: liều lượng, thời giandùng thuốc, đường dùng (uống, tiêm, dùng ngoài...) người bệnh, bệnh chính, giaiđoạn bệnh, những thay đổi của các tổ chức của cơ thể. - Điều trị bằng cortico-steroid không thể xác định liều chuẩn một cách chặtchẽ được. Liều điều trị thường tùy thuộc bệnh nhân, giai đoạn bệnh, chủ yếu phảiđạt được tác dụng điều trị tối đa, hạn chế đến mức thấp nhất các tác dụng phụ. - Có nhiều biện pháp được áp dụng để đạt được các mục tiêu kể trên. Khităng liều, kéo dài thời gian dùng thuốc sẽ làm tăng hiệu quả điều trị chốngviêm, đồng thời cũng tăng nguy cơ tác dụng phụ. 3.2. Các phương pháp dùng cortico-steroid trong lâm sàng: tùy thuộcchỉ định. Có thể dùng theo các cách sau: * Liều cao, dùng nhiều lần/ngày thường dùng khi có các biểu hiện viêmmức độ nặng như: viêm mạch hệ thống, viêm khớp mức độ nặng, đợt bột phátluput ban đỏ hệ thống... * Liều cao dùng một lần vào buổi sáng: cách này hay áp dụng chobệnh nhân nặng, phải dùng thuốc kéo dài, dựa vào nhịp sinh lý ngày đêm củanồng độ cortico-steroid trong huyết tương. Cách này giúp đạt hiệu quả điều trịvà tránh ức chế trục đồi thị-tuyến yên- tuyến thượng thận. * Dùng liều nhỏ đợt ngắn < 10 mg/ngày, prednisolon ở mức sinh líthường dùng trong điều trị kiểm soát triệu chứng viêm khớp ở bệnh nhân viêmkhớp dạng thấp. * Liều trung bình-cách ngày: liều dùng có thể dùng một lần vào buổisáng, cách dùng này thường áp dụng khi giảm liều corticoid hoặc chuẩn bịngừng thuốc, khi bệnh mạn tính cần được kiểm soát các triệu chứng và ở trẻ em.Tổng liều thuốc đưa vào cơ thể giảm nhưng vẫn có khả năng đạt được hiệu quảđiều trị, ít tác dụng phụ. * Liều cao đợt ngắn (pulse-therapy). Thường dùng methylprednisolon 500-1000mg truyền tĩnh mạch mỗingày, đợt điều trị 3 ngày liên tiếp, hay 3 ngày ngắt quãng cách ngày dùng mộtlần. Phương pháp này áp dụng cho các trường hợp có hội chứng thận hư doluput ban đỏ hệ thống, viêm mạch hệ thống do viêm khớp dạng thấp, các thểlâm sàng nặng khác. Phương pháp này có tác dụng lên chức năng của các tếbào lympho T, B và các tế bào khác, tác dụng điều trị có thể duy trì nhiều tuầnhoặc nhiều tháng. - Tiêm tại chỗ, thuốc đạn hoặc bôi cũng có thể áp dụng cho nhữngtrường hợp cụ thể, nếu điều kiện cho phép vì những tổn thương ở các vị trí đặcbiệt. Thực tế lâm sàng cần chú ý: cortico-steroid hấp thu nhanh qua ống tiêuhoá, hấp thu kém tại ổ khớp, củng mạc, da. - Thuốc được chuyển hoá ở gan và đào thải qua đường nước tiểu dướidạng biến đổi. Thời gian bán hủy thuốc tùy thuộc từng loại nhưng thuốc đàothải khá nhanh; tuy vậy tác dụng chuyển hoá của thuốc được duy trì lâu hơntrong nhiều giờ. Do vậy dạng viên uống thường được dùng trong điều trị nhiềubệnh mạn tính, kéo dài. Dạng thuốc khác như thuốc tiêm bắp, tiêm tĩnh mạchthuốc được chuyển hoá và thải trừ nhanh hơn, nên ít khi dùng để điều trị kéodài mà thường dùng trong điều trị cấp cứu, hoặc đợt ngắn. Khi dùng đường tiêm để đạt tác dụng tương đương với đường uống cầnphải tăng liều lên gấp 2- 4 lần so với đường uống. Bảng các thuốc dùng điều trị theo đường uống (hiệu lực chống viêm, thời gian bán hủy, liều tương đương) Tên Hiệu lực Thời Liều thuốc chống viêm gian bán (mg) (tương hủ tương đương) y (giờ) đương Hydrocorti 1 8 2son -12 0 Cortisone 0 8 2 ,8 -12 5 Prednisolo 4 1 5n 2-26 Methyl 5 1 4prednisolon 2-36 Prednisolo 5 1 4n 2-36 Dexametha 2 3 0sone 0-30 6-54 ,75 ...