Tài liệu Liệt mặt nguyên phát

Tài liệu tham khảo dành cho giáo viên, sinh viên đại học, cao đẳng chuyên ngành y khoa - Giáo trình nội khoa của học viên quân y giúp cung cấp và củng cố kiến thức về nội khoa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tài liệu Liệt mặt nguyên phát Bµi 24 LIÖT MÆT NGUYªN PH¸TMôC TIªU 1. Nªu ®−îc yÕu tè dÞch tÔ häc cña liÖt mÆt nguyªn ph¸t. 2. LiÖt kª ®−îc triÖu chøng l©m sµng chÈn ®o¸n liÖt mÆt nguyªn ph¸t. 3. LiÖt kª ®−îc nh÷ng bÖnh lý cÇn chÈn ®o¸n ph©n biÖt víi liÖt mÆt nguyªn ph¸t. 4. Tr×nh bµy vµ gi¶i thÝch ®−îc c¬ së lý luËn cña viÖc ®iÒu trÞ.1 . §¹I C−¬NG1.1. §Þnh nghÜa LiÖt mÆt nguyªn ph¸t lµ liÖt ngo¹i biªn toµn bé nöa bªn mÆt, nguyªnnh©n ch−a râ, cã khëi ®Çu ®ét ngét vµ ®a phÇn cã tiªn l−îng tèt.1.2. DÞch tÔ häc LiÖt mÆt nguyªn ph¸t lµ thÓ bÖnh th−êng gÆp nhÊt trong c¸c lo¹i liÖt mÆtngo¹i biªn, cßn ®−îc gäi lµ liÖt Bell’s (Bell’s palsy). Tû lÖ m¾c bÖnh (IR) kho¶ng23/100000/n¨m hay 1/60 - 70 ng−êi trong suèt cuéc ®êi cña hä.2. NGUYªN NH©N Vµ C¬ CHÕ BÖNH SINH2.1. Theo y häc hiÖn ®¹i2.1.1. Gi¶i phÉu häc Nh©n d©y thÇn kinh mÆt (sè VII) b¾t ®Çu tõ phÇn thÊp cña cÇu n·o. Saukhi vßng qua nh©n d©y thÇn kinh vËn nh·n ngoµi (sè VI), d©y thÇn kinh mÆtchui ra khái th©n n·o (ë r·nh cÇu - hµnh n·o). Sau khi rêi th©n n·o, d©y thÇn kinh mÆt, cã kÌm theo d©y phô Wrisberg(d©y VII bis, chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ c¶m gi¸c), ®éng m¹ch vµ ®¸m rèi tÜnh m¹ch,ch¹y xuyªn qua x−¬ng ®¸ trong mét èng x−¬ng: vßi Fallope (aqueduc deFallope).420 Copyright@Ministry Of Health èng x−¬ng nµy cã h×nh cña l−ìi lª c¾m ®Çu sóng. V× thÕ, ®o¹n d©y thÇnkinh mÆt ®−îc chia ra lµm 3 phÇn: h¹ch gèi (®o¹n thÇn kinh n»m gi÷a ®o¹n 1vµ 2) lµ n¬i nhËn nh÷ng sîi c¶m gi¸c cña d©y phô Wrisberg, ®ång thêi còng lµn¬i xuÊt ph¸t sîi thÇn kinh ®¸ n«ng lín; ë ®o¹n thø 3 cña d©y thÇn kinh mÆt,xuÊt ph¸t tõ thõng nhÜ (chorda tympani). Sîi nµy sau khi ch¹y xuyªn qua hépnhÜ, sÏ nèi víi d©y thÇn kinh l−ìi. D©y thÇn kinh mÆt chui ra khái x−¬ng ®¸ ë lç chòm, tiÕp tôc ®i vµo vïngmang tai vµ ph©n thµnh 2 nh¸nh tËn cïng ph©n bè cho c¸c c¬ vïng mÆt.2.1.2. Sinh lý häc Chøc n¨ng cña d©y thÇn kinh mÆt bao gåm: − Chøc n¨ng vËn ®éng: d©y thÇn kinh mÆt ph©n bè ®Õn tÊt c¶ c¬ ë mÆt (trõ c¸c c¬ th¸i d−¬ng, c¬ nhai vµ c¬ ch©n c¸nh b−ím) vµ cã ¶nh h−ëng ®Õn thÝnh gi¸c víi viÖc tham gia vµo vËn ®éng c¬ cña x−¬ng ®e. − Chøc n¨ng c¶m gi¸c: d©y thÇn kinh mÆt nhËn c¶m gi¸c cña loa tai vµ èng tai ngoµi, vïng sau tai, vßi Eustache vµ 2/3 tr−íc l−ìi. − Chøc n¨ng gi¸c quan: d©y thÇn kinh mÆt chÞu tr¸ch nhiÖm vÞ gi¸c cña 2/3 tr−íc cña l−ìi (th«ng qua d©y thÇn kinh l−ìi vµ thõng nhÜ). − Chøc n¨ng vËn m¹ch vµ bµi tiÕt: d©y thÇn kinh ®¸ n«ng lín ph©n bè ®Õn c¸c tuyÕn lÖ (th«ng qua trung gian cña h¹ch Gasser). Thõng nhÜ chÞu tr¸ch nhiÖm viÖc bµi tiÕt n−íc bät cña h¹ch d−íi hµm vµ d−íi l−ìi. C¬ chÕ bÖnh sinh cña liÖt mÆt nguyªn ph¸t ch−a râ rµng. Tr−íc ®©y, vaitrß cña l¹nh ®−îc ®Ò cËp ®Õn qua: + C¬ chÕ m¹ch m¸u: do co th¾t nh÷ng ®éng m¹ch ch¹y theo d©y VII trong vßi Fallope dÉn ®Õn phï vµ viªm ph¶n øng cña d©y VII. Phï nÒ lµm d©y bÞ chÌn Ðp trong khung x−¬ng cña vßi Fallope. + C¬ chÕ nhiÔm trïng: v× nhËn thÊy cã vÎ trong vµi tr−êng hîp liÖt mÆt nguyªn ph¸t cã liªn quan ®Õn nhiÔm virus. §©y lµ tr−êng hîp tæn th−¬ng viªm trùc tiÕp d©y VII vµ vai trß cña l¹nh ®−îc cho lµ t¹o thuËn cho sù ph¸t triÓn cña virus x©m nhËp tõ vïng häng hÇu lªn vïng Fallope. Tuy nhiªn, nh÷ng gi¶i phÉu tö thi cña nh÷ng c«ng tr×nh nghiªn cøu sau nµy cho thÊy kh«ng cã nh÷ng thay ®æi ®¸ng ghi nhËn, kh«ng cã nh÷ng ph¶n øng viªm nh− th−êng gi¶ ®Þnh tr−íc ®©y.2.2. Theo y häc cæ truyÒn Theo YHCT, liÖt mÆt ngo¹i biªn ®· ®−îc m« t¶ trong nh÷ng bÖnh danhkhÈu nh·n oa tµ tróng phong nuy chøng. Nguyªn nh©n g©y bÖnh: 421 Copyright@Ministry Of Health − Ngo¹i nh©n: th−êng lµ phong hµn, phong nhiÖt thõa lóc tÊu lý s¬ hë x©m nhËp vµo c¸c kinh d−¬ng ë ®Çu vµ mÆt. − BÊt néi ngo¹i nh©n: do chÊn th−¬ng ë vïng ®Çu mÆt g©y huyÕt ø l¹i ë c¸c l¹c trªn. Nh÷ng nguyªn nh©n nµy lµm cho khÝ huyÕt cña l¹c m¹ch vïng ®Çu mÆtbÞ c¶n trë hoÆc bÞ t¾c l¹i, g©y nªn chøng nuy (yÕu liÖt), cã thÓ kÌm theo tª vµ®au (kh«ng th«ng th× ®au). NGO¹I NH©N NGUYªN NH©N KH¸C (phong hµn, phong nhiÖt) (bÊt néi ngo¹i nh©n) ChÝnh khÝ suy HuyÕt ø KhÝ huyÕt kh«ng th«ng ë l¹c m¹ch vïng ®Çu, mÆt KHÈU NH·N OA Tµ, NUY CHøNG, TRóNG PHONG H×nh 24.2. S¬ ®å nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ bÖnh cña liÖt mÆt3. CHÈN §O¸N3.1. Theo y häc hiÖn ®¹i BÖnh khëi ph¸t ®ét ngét, triÖu chøng liÖt xuÊt hiÖn hoµn toµn th−êngtrong vßng 48 giê. − Cã thÓ ®au sau tai tr−íc ®ã 1 - 2 ngµy, cã thÓ kÌm ï tai, th−êng ch¶y n−íc m¾t sèng. − LiÖt toµn bé c¬ mÆt mét bªn, mÊt nÕp nh¨n tr¸n, mÊt nÕp m¸ mòi; ¶nh h−ëng ®Õn tiÕng nãi, ¨n uèng. − M¾t nh¾m kh«ng kÝn: Charles - Bell (+). − MÆt trë nªn tr¬ cøng, mÆt bÞ lÖch vÒ bªn lµnh. − MÊt vÞ gi¸c 2/3 tr−íc l−ìi.422 Copyright@Ministry Of Health − MÊt nh÷ng ph¶n x¹ cã sù tham gia cña c¬ vßng quanh m¾t nh− ph¶n x¹ gi¸c m¹c (c¶m gi¸c cña gi¸c m¹c vÉn gi÷ nguyªn).3.2. Theo y häc cæ truyÒn Dùa vµo nguyªn nh©n vµ c¬ chÕ g©y bÖnh nªu trªn, YHCT xÕp thµnh 3thÓ bÖnh chñ yÕu sau ®©y3.2.1. Phong hµn ph¹m kinh l¹c ThÓ bÖnh l©m sµng th−êng xuÊt hiÖn trong nh÷ng tr−êng hîp liÖt mÆt dol¹nh. TriÖu chøng nh− trªn (phÇn YHH§), kÌm theo ng−êi gai l¹nh, sî l¹nh. Hoµn c¶nh khëi ph¸t bÖnh Ýt nhiÒu cã liªn quan ®Õn yÕu tè thêi tiÕt l¹nhnh− sau khi gÆp m−a, mïa l¹nh…, rªu l−ìi tr¾ng máng, m¹ch phï.3.2.2. Phong nhiÖt ph¹m kinh l¹c ThÓ bÖnh l©m sµng th−êng xuÊt hiÖn trong nh÷ng tr−êng hîp liÖt mÆt donguyªn nh©n viªm nhiÔm. TriÖu chøng nh− trªn (phÇn YHH§), kÌm theo ng−êi sèt ...