Truyền thống khai thác, sử dụng, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, ứng xử với các tai biến thiên nhiên và giữ gìn vệ sinh bản làng của cộng đồng dân tộc Thái ở Tây Bắc

Bài viết tập trung đề cập tới truyền thống khai thác, sử dụng, bảo vệ 3 nguồn tài nguyên thiên nhiên cơ bản nhất, gắn bó chặt chẽ, hữu cơ nhất với CĐDT Thái ở Tây Bắc nói riêng, ở Việt Nam nói chung (tài nguyên đất, tài nguyên nước, tài nguyên rừng), truyền thống ứng xử của CĐDT Thái với các tai biến thiên nhiên (nhằm bảo vệ tính mạng con người, làng bản, các nguồn tài nguyên thiên nhiên) và giữ gìn vệ sinh làng bản (như một cách ứng xử nhằm bảo vệ các nguồn tài nguyên thiên nhiên).
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Truyền thống khai thác, sử dụng, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, ứng xử với các tai biến thiên nhiên và giữ gìn vệ sinh bản làng của cộng đồng dân tộc Thái ở Tây Bắc Hội thảo khoa học Quốc gia Quản lý tài nguyên, môi trường và phát triển bền vững vùng Tây Bắc, Việt Nam TRUYỀN THỐNG KHAI THÁC, SỬ DỤNG, BẢO VỆ TÀI NGUYÊN THIÊN NHIÊN, ỨNG XỬ VỚI CÁC TAI BIẾN THIÊN NHIÊN VÀ GIỮ GÌN VỆ SINH BẢN LÀNG CỦA CỘNG ĐỒNG DÂN TỘC THÁI Ở TÂY BẮC 19 Phạm Văn Lợi Viện Việt Nam học và Khoa học phát triển * Email: ploivme@gmail.com Tóm tắt: Tây Bắc là vùng đất của những dãy, đỉnh núi cao và cao nguyên nằm về phía tây Sông Hồng, gồm khu vựcphía Tây 2 tỉnh Yên Bái, Lào Cai; vùng núi cao phía Tây 2 tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An và toàn bộ 4 tỉnh Lai Châu, ĐiệnBiên, Sơn La, Hòa Bình. Thái là một trong số ít dân tộc thiểu số ở Việt Nam có trên một triệu người, cư trú tập trung, lâu dài ở vùng Tây Bắc. Bài viết tập trung đề cập tới truyền thống khai thác, sử dụng, bảo vệ 3 nguồn tài nguyên thiên nhiên cơ bản nhất,gắn bó chặt chẽ, hữu cơ nhất với CĐDT Thái ở Tây Bắc nói riêng, ở Việt Nam nói chung (tài nguyên đất, tài nguyênnước, tài nguyên rừng), truyền thống ứng xử của CĐDT Thái với các tai biến thiên nhiên (nhằm bảo vệ tính mạng conngười, làng bản, các nguồn tài nguyên thiên nhiên) và giữ gìn vệ sinh làng bản (như một cách ứng xử nhằm bảo vệ cácnguồn tài nguyên thiên nhiên). Từ khóa: Vùng Tây Bắc, cộng đồng dân tộc Thái, tài nguyên thiên nhiên, tai biến thiên nhiên, vệ sinh bản làng.1. ĐẶT VẤN ĐỀ Cho đến hiện nay, ít nhất có 3 cách hiểu khác nhau về Tây Bắc. Theo các nhà địa lý học, liên quan đến điềukiện địa lý tự nhiên, Tây Bắc là “miền đất của những núi cao và cao nguyên” nằm về phía Tây Sông Hồng, gồmkhu vực phía Tây 2 tỉnh Yên Bái, Lào Cai và các tỉnh Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình và vùng núi caophía Tây 2 tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An [1]. Tiếp theo, liên quan đến Ban Chỉ đạo Tây Bắc, vùng Tây Bắc bao gồm12 tỉnh và 21 huyện phía Tây của 2 tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An [2]. Quan niệm thứ 3, được sử dụng phổ biến trongcác công trình nghiên cứu về người Thái (hoặc liên quan đến người Thái), Tây Bắc thực ra là Tây Bắc Bắc Bộ,vùng đất nằm về phía Tây Sông Hồng, bao gồm phần phía Tây 2 tỉnh Yên Bái, Lào Cai (như trên) và địa bàn cáctỉnh Lai Châu, Điện Biên, Sơn La, Hòa Bình. Vì vậy, để tiện cho việc trình bày, phân tích các vấn đề có liên quan,bài viết này sẽ sử dụng khái niệm “Tây Bắc” cho quan điểm đầu tiên, “Tây Bắc 12+2” (quan điểm 2) và “Tây Bắctruyền thống” (quan điểm 3). Dân tộc Thái là một trong số ít dân tộc thiểu số ở Việt Nam có trên một triệu người, cư trú tập trung, đông đảo,lâu dài ở Tây Bắc. Trong khoảng trên dưới 1.000 năm cư trú tại đây, cộng đồng dân tộc (CĐDT) Thái đã tạo dựngnên một nền văn hóa với nhiều di sản to lớn, độc đáo, rực rỡ, từ các di sản văn hóa vật thể, như nhà cửa, trangphục, ẩm thực,… đến các di sản văn hóa phi vật thể, như phong tục, tập quán, lễ hội, âm nhạc, văn hóa dân gian,tôn giáo tín ngưỡng,… trong đó có nhiều thành tố văn hóa, nhiều di sản văn hóa các CĐDT khác không có được,bao gồm cả những tri thức tộc người/địa phương, truyền thống khai thác, sử dụng, bảo vệ các nguồn tài nguyênnhiên nhiên, ứng xử với các tai biến thiên nhiên và giữ gìn vệ sinh bản làng. Theo kết quả Điều tra thực trạng kinh tế - xã hội 53 dân tộc thiểu số vào ngày 01/7/2015, CĐDT Thái ởViệt Nam có 1.719.654 người, trong đó 1.644.110 người cư trú ở vùng Tây Bắc, chiếm 95,60 % tổng số dân cưcủa dân tộc. Cũng theo kết quả cuộc điều tra này Thái là dân tộc thiểu số có số dân đông nhất trong vùng, vượttrên số dân của tất cả các dân tộc thiểu số khác, như dân tộc Mường (1.024.926), Mông (813.277), Tày(283.700), Nùng (47.076),... Đây là cơ sở cần thiết tạo cho CĐDT Thái một vai trò quan trọng trong quá trìnhphát triển, phát triển bền vững vùng Tây Bắc và cả nước, trong thời điểm hiện tại và tương lai, trong đó có vấnđề quản lý tài nguyên thiên nhiên và môi trường. Tài nguyên thiên nhiên là một khái niệm rất rộng, bao gồm tất cả những thứ có sẵn trong tự nhiên, mà conngười có thể (hoặc chưa thể) khai thác, sử dụng phục vụ các nhu cầu sống của mình. Tài nguyên thiên nhiên có thể19 Bài viết có sử dụng kết quả của đề tài“Nghiên cứu đề xuất giải pháp phát huy vai trò của cộng đồng dân tộc Thái trong phát triển bền vững vùng Tây Bắc (Đề tài KH&CN cấp Nhà nước, thuộc Chương trình Tây Bắc - Chương trình khoa học và công nghệ cấp nhà nước phục vụ phát triển bền vững vùng Tây Bắc), những phần viết do tác giả bài viết này thực hiện.614 ...