TƯỢNG GỖ TẠC BỒ TÁT QUÁN THẾ ÂM, ĐẠI THẾ CHÍ CÙNG PHẬT ADIĐÀ TRONG KHO TÀNG BIỂU TƯỢNG TÔN GIÁO VIỆT NAM

Đạo Phật là đạo tu để giải thoát, quan niệm sắc sắc, không không (hư hư, thực thực - không thực mà thực - thực mà không thực). Đã được các nghệ nhân, nghệ sĩ tạo hình Việt Nam sáng tạo lấy cái thực và hư, chân và ảo, tục và thiêng để diễn tả cái sắc sắc không không ấy. Đây là một sự sáng tạo bắt nhịp, thật là vi diệu trong việc đạo và việc đời của các thế hệ nghệ sĩ tạo hình chúng ta. Hình dáng, kích thước và sự thờ phụng các pho...
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
TƯỢNG GỖ TẠC BỒ TÁT QUÁN THẾ ÂM, ĐẠI THẾ CHÍ CÙNG PHẬT ADIĐÀ TRONG KHO TÀNG BIỂU TƯỢNG TÔN GIÁO VIỆT NAM TƯỢNG GỖ TẠC BỒ TÁT QUÁN THẾ ÂM, ĐẠI THẾ CHÍ CÙNG PHẬT ADIĐÀ TRONG KHO TÀNG BIỂU TƯỢNG TÔN GIÁO VIỆT NAM TƯỢNG QUÁN THẾ ÂM BỒ TÁT-đứng (Chùa Bà Đá-Hà Nội) Đạo Phật là đạo tu để giải thoát, quan niệm sắc sắc, không không (hư hư, thực thực - không thực mà thực - thực mà không thực). Đã được các nghệ nhân, nghệ sĩ tạo hình Việt Nam sáng tạo lấy cái thực và hư, chân và ảo, tục và thiêng để diễn tả cái sắc sắc không không ấy. Đây là một sự sáng tạo bắt nhịp, thật là vi diệu trong việc đạo và việc đời của các thế hệ nghệ sĩ tạo hình chúng ta. Hình dáng, kích thước và sự thờ phụng các pho tượng trong các ngôi chùa ở miền Bắc Việt Nam có các quy thức và ý nghĩa rõ ràng. Trong phạm vi bài viết này xin được giới thiệu hai loại tượng gồm tượng Phật và tượng Bồ tát. Đó là tượng Đức phật Adiđà và hai vị Bồ tát hai bên tả hữu là Quán Thế âm và Đại Thế Chí. Nhìn vào những pho tượng Phật bày trong chùa, lớp trên cùng ở chỗ giáp vách gần nóc chùa có ba pho tượng để ngang một dãy, khuôn khổ bằng nhau, hình dáng giống nhau gọi là Tam Thế (là hết thảy Chư Phật ở đời quá khứ, đời hiện tại và đời vị lai) Trong phạm vi bài viết chỉ giới thiệu các pho tượng ở lớp thứ 2 (kể từ trên xuống). Lớp thứ hai có ba pho tượng lớn, pho tượng ngồi ở giữa là tượng Phật Adiđà, pho tượng đứng bên tả là tượng Bồ tát Quán Thế âm, pho tượng đứng bên hữu là tượng Bồ tát Đại Thế Chí. Ba pho tượng này thờ Đức Phật và hai vị đại Bồ Tát ở Tây Phương cực lạc, chủ việc cứu độ chúng sinh. Tuy ở cõi cực lạc là cõi Phật, nhưng có duyên với cõi Sa bà là cõi trần của ta, cho nên tượng được để gần hơn lớp tượng thờ Phật Tam Thế. Các pho tượng Phật Adiđà Nhìn chung các pho tượng Phật Adiđà được bày ở khu vực Tam bảo, trong chùa thì lớp tượng Phật Adiđà thuộc loại lớn nhất. Phật tử Việt Nam khi tới chùa, chào sư tăng trụ trì người ta đọc tên ngài “A di đà Phật”, khi Phật tử hành hương, chảy hội chào nhau cũng “A di đà Phật” và tin rằng đây là một “niệm chú”, Ngài rất hiển linh ban phát ân huệ ngay tức thì. Cõi của Ngài là tịnh độ, gọi là “Cực Lạc Quốc” ở về Phương Tây (Tây Phương Cực Lạc). Ngài có nhiều hồng danh, song phổ biến là “Phật vô lượng thọ”, “Phật vô lượng quang” ý chỉ ánh sáng của Ngài phát ra là vô tận, chiếu xuyên suốt thời gian, trải khắp không gian... Các pho tượng Adiđà bằng gỗ còn lại đến nay thì đều khá muộn, từ thời Mạc về trước chúng ta chưa tìm được một pho nào. Tượng Adiđà trong các chùa ở Miền Bắc Việt Nam chỉ có hai dạng là Adiđà đứng và Adiđà ngồi thiền bán kiết. Tượng phật Adiđà ngồi ở Chùa Thày (tên chữ là Thiên Phúc Tự - Hà Tây) còn giữ được bộ tượng Di Đà Tam Tôn thuộc loại sớm nhất và cũng rất đẹp. Tượng ngồi “kiết già” để lộ bàn chân trên lòng đùi (cao 175cm) được đặt lên một bệ gỗ toà sen (cao chừng 100cm), với nhiều hình chạm trang trí tinh vi, sắc sảo, tiêu biểu của nghệ thuật đầu thế kỷ XVII. Tượng được tạc theo một khối hình tháp khép kín, hai khuỷu tay buông xuống cân xứng như hai bờ bên của một tam giác cân, rồi thu vào trong lòng, tay kết ấn “Tam muội”, tạo cho toàn thân đăng đối, hai nửa phải trái cân nhau qua trục đối xứng, đầu tượng dài 60cm, hộp sọ nở đỉnh đầu không nổi “Nhục kháo” mà chỉ có “Bạch ngọc hào”, khuôn mặt trái xoan rất phù hợp với thân hình thon thả. Nếp áo chảy dài rất nuột, sự phối hợp giữa nếp áo đơn với nếp áo kép đã tạo cho pho tượng cảm giác có sự buông, tượng đã chứa đựng nhiều yếu tố tạo hình (ở pho tượng này lần đầu tìm thấy Phật đeo hoa tai kiểu bông sen rủ xuống). Ngực nở đầy đặn, có đeo dây anh lạc, điêu khắc tỉ mỉ, mặt tượng toát ra vẻ từ bi thánh thiện để cứu độ chúng sinh. Đây là pho tượng Adiđà ngồi, rất đặc trưng cho loại tượng này trong các ngôi chùa khác ở Miền Bắc Việt Nam. Tượng Phật Adiđà đứng So với các tượng Phật Adiđà ngồi thì tượng Phật Adiđà đứng có số lượng ít hơn. Các pho tượng này đều chung một bố cục đứng thẳng trên đài sen, hai chân mở tạo thế vững chắc, chững chạc của loại tượng có hình thượng thu hạ thách. Tượng thường tạc có kích thước lớn hơn người thực một chút, mặc áo có nếp buông dài chạm đất, hai vạt áo chéo trước bụng để hở ngực trần, tay phải tượng duỗi thẳng chỉ xuống đất biểu hiện sự chứng giám của âm phần, tay trái tượng co ngang trước bụng bàn tay ngửa, hứng viên ngọc biểu hiện nơi đây có ánh sáng Phật pháp và cũng là lối kết ấn “Cam lồ”. Đầu tượng có phần hơi thắt trên đỉnh phía trước như muốn gợi ra sự đang phát triển của “Nhục kháo” nhưng cũng có nhiều tượng khác dường như đầu tròn, tóc xoăn xoáy ốc, không quan tâm đến “Nhục kháo”, phần ngực tượng thường để trần trơn, hoặc có chữ vạn nhỏ ở chính giữa, hoặc đeo dây anh lạc đơn giản. Mặt các tượng này đôn hậu, đầy đặn, tai dài, để trơn hoặc đeo hoa nhỏ. Các chạm khắc đài sen có cánh căng đầy, khối điêu khắc khoẻ, tính trang trí cao. Tượng Adiđà đứng, thể hiện ngài đứng để tiếp độ chúng sinh đang t ...