Vai trò của rừng tâm linh trong đời sống của các tộc người thiểu số ở miền núi Trung Bộ Việt Nam

Ở các cộng đồng tộc người thiểu số (TNTS) vùng miền núi Trung Bộ, rừng hoàn toàn không chỉ là vật chất, tài nguyên và môi trường theo nghĩa hẹp, mà còn là văn hóa tâm linh. Rừng tâm linh là một loại hình tồn tại từ lâu đời trong ý thức và đời sống các TNTS, dựa trên các quan niệm về vũ trụ, về vạn vật hữu linh, phản ánh qua hình thức rừng thiêng và rừng ma. Chính nhờ lòng tin tôn giáo đã tạo nên những khu rừng tâm linh Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới mới còn lại những khu rừng nguyên sinh theo đúng nghĩa của nó.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Vai trò của rừng tâm linh trong đời sống của các tộc người thiểu số ở miền núi Trung Bộ Việt Nam Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2016 3 LÊ ANH TUẤN VAI TRÒ CỦA RỪNG TÂM LINH TRONG ĐỜI SỐNG CỦA CÁC TỘC NGƯỜI THIỂU SỐ Ở MIỀN NÚI TRUNG BỘ VIỆT NAM Tóm tắt: Ở các cộng đồng tộc người thiểu số (TNTS) vùng miền núi Trung Bộ, rừng hoàn toàn không chỉ là vật chất, tài nguyên và môi trường theo nghĩa hẹp, mà còn là văn hóa tâm linh. Rừng tâm linh là một loại hình tồn tại từ lâu đời trong ý thức và đời sống các TNTS, dựa trên các quan niệm về vũ trụ, về vạn vật hữu linh, phản ánh qua hình thức rừng thiêng và rừng ma. Chính nhờ lòng tin tôn giáo đã tạo nên những khu rừng tâm linh Việt Nam cũng như nhiều nước trên thế giới mới còn lại những khu rừng nguyên sinh theo đúng nghĩa của nó. Hơn thế, rừng tâm linh đã và đang có những vai trò quan trọng đối với đời sống các TNTS cả trên khía cạnh vật chất lẫn tinh thần, tự nhiên và xã hội. Vai trò của rừng tâm linh đối với lĩnh vực đời sống xã hội được thể hiện ở khía cạnh duy trì và tạo ra các môi trường không gian xã hội thực hành và trao truyền phong tục tập quán, tri thức bản địa, tập quán kiêng cữ gắn với cây rừng, thú rừng, nghi lễ cúng rừng, lễ hiến sinh… Do vậy, rừng tâm linh là thứ tài sản quý giá, quan trọng của cộng đồng TNTS ở vùng miền núi Trung Bộ. Từ khóa: Rừng tâm linh, rừng thiêng, tộc người thiểu số, luật tục, quản lý truyền thống, miền núi Trung Bộ. 1. Vài nét về văn hóa tâm linh và rừng tâm linh Hiện nay, khi nói đến tôn giáo, niềm tin vào cái thiêng, hay một khía cạnh thiêng liêng, bí ẩn nào đó, chúng ta thường sử dụng thuật ngữ “tâm linh” như: đời sống tâm linh, thế giới tâm linh, văn hóa tâm linh,... Vậy, tâm linh và văn hóa tâm linh được các nhà khoa học trên thế giới và ở Việt Nam hiểu thế nào? Xin điểm lại một số quan niệm. Trong Vật tổ và cấm kỵ, Sigmund Freud đã đưa ra nhiều quan niệm về nguồn gốc ra đời và phát triển của cấm kỵ. Theo ông, cấm kỵ có hai hướng cùng tồn tại: một mặt, nó có nghĩa là thiêng liêng, thần thánh; mặt  Phân viện Văn hóa Nghệ thuật Quốc gia Việt Nam tại Huế. 3 4 Nghiên cứu Tôn giáo. Số 3 - 2016 khác, là bí hiểm, nguy hiểm, nghiêm cấm, không thuần nhất. Như thế, trong từ cấm kỵ hàm chứa cái gì đó như khái niệm tiềm tàng, cấm kỵ thể hiện ra một cách hệ thống trong những cấm đoán và hạn chế. Với nghĩa rộng, người ta có thể phân biệt nhiều kiểu cấm kỵ khác nhau: Cấm kỵ tự nhiên hay trực tiếp là kết quả của một sức mạnh bí ẩn có ở một người hay vật; Cấm kỵ được thông báo hay cấm kỵ gián tiếp phát sinh từ chính sức mạnh đã nói. Cấm kỵ là biểu hiện và kết quả của tín ngưỡng các dân tộc nguyên thủy vào quyền lực ma quỷ. Sau đó, cấm kỵ bị phân rã gốc rễ này và tồn tại như một thứ quyền lực, đơn giản vì nó là cái dựa trên một kiểu quán tính tâm lý; vậy là bản thân nó trở thành cội rễ của những tập tục và luật lệ của chúng ta1. Một ý kiến khác ở Việt Nam, đều xem tâm linh và văn hóa tâm linh là một dạng thức của văn hóa tinh thần: “Văn hóa tâm linh là một thuật ngữ được dùng để chỉ một loại hình văn hóa tinh thần đặc thù của người Việt Nam, lấy đối tượng là sự bày tỏ tình cảm linh thiêng, niềm tin linh thiêng, sự tri ân của những người đang sống đối với những người thân đã mất, đối với những vị anh hùng dân tộc, những liệt sĩ được tôn làm thánh, làm thần, làm thành hoàng;... diễn ra trong một không gian thiêng và thời gian thiêng nhất định... Văn hóa tâm linh và hoạt động văn hóa tâm linh về bản chất là tích cực, hướng thiện và nhân văn”2. Còn Nguyễn Đăng Duy quan niệm: “Văn hóa tâm linh là văn hóa biểu hiện những giá trị thiêng liêng trong cuộc sống đời thường và biểu hiện niềm tin thiêng liêng trong cuộc sống tín ngưỡng, tôn giáo”. Tác giả còn chỉ cho chúng ta thấy một vấn đề không kém phần quan trọng trong nghiên cứu về tâm linh đó là niềm tin. “Niềm tin là sự tín nhiệm, khâm phục ở một con người với một con người, một sự việc, một học thuyết, một tôn giáo, được thể hiện ra bằng hành động theo một lẽ sống. Niềm tin là hạt nhân quyết định trong việc xác lập mối quan hệ xã hội”3. Trong đó, niềm tin tâm thức là niềm tin thiêng liêng, hòa quyện cả tình cảm và lý trí, dẫn đến sự say đắm, say sưa tự nguyện hành động theo niềm tin ấy. Nhìn vào các tộc người thiểu số, văn hóa tâm linh và đời sống tâm linh có ý nghĩa vô cùng quan trọng, như là mạch nguồn sống trước sự hùng vỹ, bí ẩn của núi rừng và các thế lực vây quanh. Cuộc sống dựa nhiều vào tự nhiên, mang tính chất bị động, càng buộc chặt đồng bào vào những hoạt động tâm linh nhằm cầu mong các đấng thần linh phù hộ, ban phát cho họ mùa màng bội thu, buôn làng yên ổn. Cho nên, họ thường tổ chức ...