Văn hóa học: Culturology và Cultural studies

Bài viết "Văn hóa học: Culturology và Cultural studies" nhằm tiến hành dịch và phân biệt sự khác biệt giữa hai thuật ngữ culturology và cultural studies. Phần được dịch này trích từ một phần trong cuốn transcultural experiments: Russian and American models of creative communication (New york: st. martin’s press, 1999) của Mikhail Epstein (sinh năm 1950) - nhà nghiên cứu văn hóa và văn học Nga, hiện là giáo sư về lý luận văn hóa và văn học nga tại trường đại học Emory, Atlanta, Georgia, Hoa Kỳ. Đây được xem là công trình đầu tiên tại Việt Nam trong khoa học văn hóa bàn về sự khác biệt của hai thuật ngữ trên. Nhan đề bài viết do người dịch đặt.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Văn hóa học: Culturology và Cultural studies VĂN HÓA HỌC: CULTUROLOGY VÀ CULTURAL STUDIES Mikhail Epstein Người dịch: TS. Nguyễn Văn Hiệu Bài đã đăng trên tạp chí Văn hóa Nghệ thuật - 2007 LTS: Trong khoa học văn hóa, hiện có hai thuật ngữ tiếng Anh đều có thể dịch ra tiếng Việt là văn hóa học. Đó là culturology và cultural studies. Tuy vậy, hai thuật ngữ này gắn với hai truyền thống nghiên cứu văn hóa khác nhau. Đến nay, ở Việt Nam vẫn chưa có công trình bàn về sự khác biệt giữa hai thuật ngữ này. Vì vậy, chúng tôi xin giới thiệu một phần trong cuốn Transcultural Experiments: Russian and American Models of Creative Communication (New York: St. Martin’s Press, 1999) c ủa Mikhail Epstein (sinh năm 1950) - nhà nghiên cứu văn hóa và văn học Nga, hiện là giáo sư về Lý luận văn hóa và văn học Nga tại Trường Đại học Emory, Atlanta, Georgia, Hoa Kỳ. Nhan đề do người dịch đặt. Bối cảnh lịch sử Văn hóa học (culturolory) là một chuyên ngành của nền khoa học nhân vănNga, có nền móng từ những công trình của Nikolai Danilevski (1822-1885) vàPavel Florensky (1882-1937), phát triển đến đỉnh cao trong những thập niên 1960-1980 với những công trình của Mikhail Bakhtin (1895-1975), Aleksei Losev(1893-1988), Yuri Lotman (1922-1993), Vladimir Bibler (1918-?), GeorgyGachev (1929-?), và Sergei Averintsev (1937-?). Văn hóa học nghiên cứu tính đadạng của các nền văn hóa, những phương thức tương tác và những chức năng củachúng với tư cách là một siêu ngành (metadiscipline) trong khoa học nhân văn.Mục đích của ngành học này là bao quát và liên kết sự đa dạng của những hiệntượng văn hóa vốn được triết học, sử học, xã hội học, phê bình văn học và phêbình nghệ thuật… nghiên cứu một cách biệt lập. Cơ sở triết học của văn hóa học có thể được tìm thấy trong truyền thống trithức của Đức, đặc biệt là những quan điểm của Goeth, Herder, Windelband,Simmel, Spengler về văn hóa với tư cách là một hệ thống thống nhất hữu cơ (1).Theo quan điểm này, văn hóa bao gồm các kiểu loại của hoạt động nhận thức vàsáng tạo, gồm cả chính trị, kinh tế, nghệ thuật, văn học, triết học, và tôn giáo - tínngưỡng. Tất cả các lĩnh vực này tìm thấy những cội nguồn của chúng trong trựcgiác khởi thủy - hiện tượng nổi bật của một nền văn hóa - và hiện tượng này biếnđổi từ những sự hình thành tộc người có tính lịch sử cụ thể. Ở Nga, khái niệm về tính hữu cơ của văn hóa có sớm nhất trong công trìnhcủa Nikolai Danilevsky, triết gia Slavơ cuối thế kỷ XIX - người trước OswaldSpengler nửa thế kỷ. Nikolai Danilevsky đã nêu ra một số loại hình lịch sử - vănhóa (cultural-historical types), bao gồm cả “loại hình châu Âu” và “loại hìnhSlavơ”. Theo Danilevsky, văn hóa là khái niệm rất rộng, bao gồm 4 loại hoạtđộng: tín ngưỡng, chính trị, kinh tế - xã hội, và các hoạt động văn hóa hiểu theonghĩa hẹp (nghệ thuật, khoa học, và công nghệ) (2). Những đề tài văn hóa họcđược thảo luận rộng rãi trong triết học tôn giáo ở Nga trước cách mạng, nơiNikolai Berdiaev, Dmitry Merezhkovsky và Paven Florensky nghiên cứu văn hóavới tư cách là một bình diện bổ sung (complementary aspect) của nghi thức tôngiáo (cult), coi đó như một sự đáp lại một cách sáng tạo và tự do của con ngườiđối với hành động sáng tạo của Thượng đế. Theo Berdiaev, “trong đời sống xã hội,tính ưu việt của tinh thần thuộc về văn hóa. Những mục tiêu của xã hội được hoànthiện trong văn hóa chứ không phải trong chính trị và kinh tế”(3). Khái niệm văn hóa trở thành khái niệm trung tâm đối với nhiều nhà tư tưởngở nước Nga thời hậu Stalin như một sự lựa chọn để thay thế khái niệm xã hội nổitrội trong lý luận Marxist. Khi xã hội bị phân ra thành những giai cấp và nhữngđảng phái, mỗi thế lực chiến đấu vì sức mạnh và uy quyền, văn hóa có tiềm lực đểliên kết con người và giúp vượt qua những phân chia xã hội, quốc gia và lịch sử.Từ quan điểm văn hóa học, văn hóa có thể được xác định như một sự cộng cảm cótính biểu trưng: Một công trình nghệ thuật hoặc một triết thuyết mới nào được đưavào hệ thống văn hóa đều làm thay đổi nghĩa của tất cả các thành tố khác, và bằngcon đường này, không chỉ quá khứ tác động đến hiện tại mà hiện tại còn có ảnhhưởng lớn đối với quá khứ. Mô hình lịch sử với tư cách là một vectơ theo mộthướng duy nhất (unidirectional vector) thống trị lâu dài trong trạng thái tinh thầnSoviet, đã được thử thách bởi khái niệm văn hóa với tư cách là một thể liên tục đachiều kích (multidimensional continuum), trên đó những thời đại không phải lànhững bước kế tiếp (successive steps) trong tiến trình của nhân loại mà là cùng tồntại ngang bằng và có ý nghĩa đối với nhau. Một thử thách lớn đối với chủ nghĩa Marx trong thập niên 1960 còn đến từchủ nghĩa cấu trúc với phương pháp luận cho rằng khái niệm văn hóa có ...