Bàn thêm về khái niệm mê tín dị đoan

Bài viết Bàn thêm về khái niệm mê tín dị đoan trình bày các vấn đề: Nghiên cứu khái niệm "mê tín, dị đoan" trên cả 2 phương diện học thuật và ứng xử trong đời sống; Định nghĩa khái niệm "mê tín, dị đoan"; Đặc điểm, bản chất của "mê tín, dị đoan"; Hình thức biểu hiện của "mê tín, dị đoan"; Quan điểm và thái độ ứng xử đối với "mê tín dị đoan",... Mời các bạn cùng tham khảo.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bàn thêm về khái niệm mê tín dị đoanNghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 201212BµN TH£M VÒ KH¸I NIÖM M£ TÝN, DÞ §OANChu V¨n TuÊn(*)rong thêi gian gÇn ®©y, nhiÒu nhµho¹t ®éng tÝn ngìng, t«n gi¸o vµ hËunh c¸c nhµ qu¶n lÝ, nhÊt lµ c¸c nhµrÊt nhiÒu ®Òn, chïa, miÕu m¹o, c¸c c¬ sëTnghiªn cøu, nhiÒu häc gi¶, còngqu¶n lÝ trªn lÜnh vùc v¨n hãa, ®ang ®Ætra vÊn ®Ò lµ cÇn ®i s©u nghiªn cøu kh¸iniÖm “mª tÝn, dÞ ®oan” trªn c¶ haiph¬ng diÖn: häc thuËt vµ øng xö trong®êi sèng. Tríc hÕt, trªn ph¬ng diÖnhäc thuËt, viÖc lµm râ kh¸i niÖm “mª tÝn,dÞ ®oan”, chØ ra néi dung, b¶n chÊt, ®Õnc¸c biÓu hiÖn... lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt,khi mµ tõ tríc ®Õn nay vÉn cha cã métc«ng tr×nh nghiªn cøu nµo lÝ gi¶i métqu¶ cña thêi k× ®ã, cña nhËn thøc ®ã lµthê tù kh¸c ®· bÞ ph¸ hñy... VÒ phÝa c¸cchñ thÓ thùc hµnh tÝn ngìng, t«n gi¸ovµ quÇn chóng nh©n d©n cã nhu cÇu sinhho¹t tÝn ngìng, t«n gi¸o th× ®Òu mongmuèn ho¹t ®éng, sinh ho¹t tÝn ngìng,t«n gi¸o cña m×nh ®îc thõa nhËn,kh«ng bÞ cÊm, vµ kh«ng ai muèn ho¹t®éng tÝn ngìng, t«n gi¸o cña m×nh bÞcoi lµ “mª tÝn, dÞ ®oan”.Bªn c¹nh c¸c quan ®iÓm cho r»ng cÇnc¸ch tháa ®¸ng ®èi víi vÊn ®Ò nµy. C¸ch®i s©u nghiªn cøu kh¸i niÖm “mª tÝn, dÞcha thèng nhÊt, ngay c¶ trong giíimét sè nhµ khoa häc cã ®Ò xuÊt r»ng,hiÓu vÒ vÊn ®Ò nµy vÉn cßn mét sè ®iÓmnghiªn cøu lÝ luËn. Ngoµi ra, nghiªn cøulµm râ vÊn ®Ò “mª tÝn, dÞ ®oan” cßn lµmét nhu cÇu cña x· héi. §ã kh«ng chØ lµnhu cÇu cña nhµ qu¶n lÝ mµ cßn lµ nhucÇu cñac¸c chñ thÓ thùc hµnh tÝnngìng, t«n gi¸o, còng nh cña ®«ng ®¶oquÇn chóng nh©n d©n. Tõ gãc ®é cña nhµqu¶n lÝ, nÕu kh«ng n¾m ®îc néi hµm,b¶n chÊt cña kh¸i niÖm “mª tÝn, dÞ ®oan”th× ch¾c ch¾n trong c«ng t¸c qu¶n lÝ sÏgÆp nhiÒu lóng tóng, bÊt cËp, vµ do ®ã sÏg©y ra nh÷ng hËu qu¶ kh«n lêng. Cãmét thêi k×, cø c¸i g× dÝnh ®Õn tÝnngìng, t«n gi¸o ®Òu bÞ coi lµ mª tÝn, dÞ®oan cÇn ph¶i bµi trõ, nhiÒu lÔ héikh«ng ®îc phÐp tæ chøc v× g¾n víi c¸c®oan” nh võa tr×nh bµy ë trªn, l¹i cãkh«ng nªn dïng kh¸i niÖm “mª tÝn, dÞ®oan”, mµ thay b»ng kh¸i niÖm “lîi dôngt«n gi¸o, tÝn ngìng”(1). Chóng t«i chor»ng, kh¸i niÖm “mª tÝn, dÞ ®oan” lµ kh¸iniÖm hÕt søc quan träng kh«ng chØ trªnlÜnh vùc häc thuËt mµ c¶ trªn ph¬ngdiÖn thùc tiÔn, cho dï cã tiÕp tôc sö dônghay kh«ng sö dông kh¸i niÖm nµy,chóng ta còng cÇn ph¶i nhËn thøc ®îcmét c¸ch t¬ng ®èi ®Çy ®ñ vÒ néi hµm,*. TS., ViÖn Nghiªn cøu T«n gi¸o.1. Xem: PGS.TS. NguyÔn V¨n Huy. VÊn ®Ò b¶o tånvµ ph¸t huy gi¸ trÞ cña lÔ héi truyÒn thèng - th¶oluËn vÒ mét sè kh¸i niÖm c¬ b¶n, KØ yÕu Héi th¶o“LÔ héi-NhËn thøc, gi¸ trÞ vµ gi¶i ph¸p qu¶n lÝ”, doBé V¨n hãa, ThÓ thao vµ Du lÞch cïng Héi ®ång dis¶n v¨n hãa Quèc gia tæ chøc ngµy 16/5/2012.Chu V¨n TuÊn. Bµn thªm vÒ kh¸i niÖm…13b¶n chÊt, còng nh c¸c biÓu hiÖn cña nãnµo? hoÆc ®ã lµ niÒm tin c¶m tÝnh, kh«ngt×m hiÓu vÊn ®Ò nµy.tÝnh? Nhng, nh chóng ta ®· biÕt, niÒmvµ ®ã chÝnh lµ lÝ do ®Ó chóng t«i ®i vµo1. §Þnh nghÜa kh¸i niÖm “mª tÝn, dÞ®oan”Kh¸i niÖm “mª tÝn, dÞ ®oan” ®· xuÊthiÖn tõ l©u trong lÞch sö, c¶ Ph¬ng§«ng vµ Ph¬ng T©y. Cã quan ®iÓm chor»ng, ë Ch©u ¢u, kh¸i niÖm mª tÝn dÞ®oan cã thÓ ®· xuÊt hiÖn kho¶ng thÕ kØXVI. Cßn ë Ph¬ng §«ng, cã quan ®iÓmcho r»ng quan niÖm vÒ mª tÝn dÞ ®oanthùc ra cã tõ thêi phong kiÕn, tõ khiPhËt gi¸o du nhËp, råi ®Õn Nho gi¸o(2). ëViÖt Nam, cã quan ®iÓm cho r»ng haikh¸i niÖm “mª tÝn” vµ “dÞ ®oan” ®îc hîpnhÊt víi nhau thµnh mét kh¸i niÖmchung “mª tÝn dÞ ®oan” cã tõ thêi Tù§øc(3). Tr×nh bµy nh÷ng néi dung trªn,chóng t«i muèn nhÊn m¹nh r»ng, ®· cãkh«ng Ýt c¸c ®Þnh nghÜa vÒ kh¸i niÖmnµy trong lÞch sö, tuy nhiªn, ë ViÖt Nam,c¸c ®Þnh nghÜa vÉn cßn cha tháa ®¸ng.Ch¼ng h¹n, cã quan ®iÓm cho r»ng:“Mª tÝn lµ tin hoÆc lµm cho ngêi kh¸ctin mét c¸ch thiÕu suy nghÜ vµo nh÷ngsù viÖc, hiÖn tîng tr¸i víi tr¸i lÏ tùnhiªn, tin vµo nh÷ng ®iÒu m¬ hå, kh«nglêng tríc ®îc hÖ qu¶ cña viÖc lµm,dÉn tíi hËu qu¶ xÊu vÒ søc kháe, tµi s¶n ,thêi gian, cã khi c¶ tÝnh m¹ng c¸ nh©n,gia ®×nh vµ céng ®ång” . Trong ®Þnh(4)nghÜa nµy, cã hai ®iÓm chóng t«i thÊycÇn trao ®æi thªm, ®ã lµ “tin mét c¸chthiÕu suy nghÜ” vµ “nh÷ng sù viÖc, hiÖntîng tr¸i lÏ tù nhiªn”. Tríc hÕt, ®èi víi®iÓm thø nhÊt: “tin mét c¸ch thiÕu suynghÜ”, ph¶i ch¨ng lµ tin mµ kh«ng cãc¨n cø, kh«ng dùa trªn c¬ së khoa häcph¶i niÒm tin trªn c¬ së cña nhËn thøc lÝtin cña tÝn ngìng, t«n gi¸o g¾n chÆt víivÊn ®Ò t©m linh, mµ vÊn ®Ò nµy cho ®Õnnay ®ang tån t¹i nhiÒu ý kiÕn kh¸c nhau.Cã quan ®iÓm cho r»ng kh«ng thÓ dùavµo khoa häc ®Ó gi¶i thÝch vÒ t©m linh®îc. V× vËy, nÕu theo ®Þnh nghÜa trªnth× ph¶i ch¨ng “mª tÝn dÞ ®oan” lµ tinmét c¸ch thiÕu suy nghÜ? §iÒu nµy lµkh«ng tháa ®¸ng, bëi theo chóng t«i,kh«ng ph¶i cø mª tÝn dÞ ®oan th× ®Òu lµtin mét c¸ch thiÕu suy nghÜ.§èi víi ®iÓm thø hai cÇn trao ®æithªm lµ: “nh÷ng sù viÖc, hiÖn tîng tr¸ilÏ tù nhiªn”. Ở ®©y cÇn ph¶i lµm râ thÕnµo lµ nh÷ng sù viÖc tr¸i lÏ tù nhiªn,ph¶i ch¨ng ®ã lµ nh÷ng sù viÖc, hiÖntîng kh«ng kiÓm nghiÖm ®îc trongthùc tÕ (kh«ng nh×n thÊy, kh«ng sê thÊy,kh«ng ngöi thÊy…); hoÆc ph¶i ch¨ng ®ãlµ nh÷ng sù viÖc, hiÖn tîng kh«ng tu©ntheo c¸c l«gic, quy luËt tù nhiªn, kh«ngthÓ chøng minh, kiÓm tra, kiÓm nghiÖmb»ng c¸c ph¬ng ph¸p khoa häc? Nhng,trong tÝn ngìng, t«n gi¸o, tÝn ®å t«ngi¸o tin vµo nh÷ng ®iÒu thiªng liªng, tinvµo sù tån t¹i cña Thiªn §êng, cña câiNiÕt Bµn, tin vµo thuyÕt lu©n håi, nghiÖpb¸o… TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu trªn ®©y kh«ngthÓ chøng minh hay kiÓm nghiÖm ®îc,v× vËy, nÕu theo ®Þnh nghÜa trªn, ph¶ich¨ng tÊt c¶ tÝn ngìng, t«n gi¸o ®Òu lµ2. Xem: NguyÔn V¨n Huy, S®d.3.Xem:http://36pho.vn/index.php/di-san-vanhoa/5148-toa-dam-khoa-hoc-me-tin-di-doan-tuquan-niem-hoc-thuat-den-ung-xu-trong-doisong.html4. Lª Trung Vò. Mª tÝn, biÓu hiÖn vµ quan niÖm, T¹pchÝ Nghiªn cøu T«n gi¸o, sè 6, 2006, tr. 19.13Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 11 - 201214mª tÝn? ChÝnh v× vËy, chóng t«i thÊycßn cã nh÷ng h¹n chÕ, thËm chÝ cßn l¹c ...