Bệnh tật nhìn từ quan điểm của thuyết tiến hóa

Đối phó với một bệnh tật, chúng ta thường hay đặt câu hỏi “tại sao” (tại sao tôi mắc bệnh này?). Câu hỏi có thể được tiếp cận bằng hai giải thích: một là giải thích căn nguyên trực tiếp, và hai là giải thích bằng thuyết tiến hóa, hay có thể gọi là nguyên nhân sâu xa.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bệnh tật nhìn từ quan điểm của thuyết tiến hóa Bệnh tật nhìn từ quan điểm của thuyết tiến hóaĐối phó với một bệnh tật, chúng tathường hay đặt câu hỏi “tại sao”(tại sao tôi mắc bệnh này?). Câuhỏi có thể được tiếp cận bằng haigiải thích: một là giải thích cănnguyên trực tiếp, và hai là giảithích bằng thuyết tiến hóa, hay cóthể gọi là nguyên nhân sâu xa.Những câu trả lời trực tiếp, thườngthấy trong sách giáo khoa và đượcdạy trong các trường y, mô tảnhững cơ chế bệnh nguyên, bệnhsinh đưa đến bệnh tật mà khoa họcbiết được. Những câu trả lời nàycần thiết, nhưng chưa đủ. Chúng tacần biết đến những nguyên nhânsâu xa, những câu trả lời dựa vào líthuyết tiến hóa của Charles Darwin,mô tả những tiến trình tiến hóa củacác cơ phận trong cơ thể cũng nhưhành vi con người ngày nay. Mụctiêu chủ yếu của y khoa Darwin(hay còn gọi là DarwinianMedicine) là tìm hiểu và giải thíchtại sao chúng ta mắc bệnh.Kiến thức y học chủ yếu dựa vàonền tảng của sinh lí học. Sinh lí họcchủ yếu quan tâm đến việc phântích cơ chế hoạt động và nhữngtương tác của các bộ phận trong cơthể con người. Một khi một bộphận nào đó trong cơ thể có vấn đềhay bị trục trặc, thông qua sinh líhọc, bằng lập luận về cơ chế bệnhhọc, chúng ta có thể hiểu được tạisao nó xảy ra, và qua cơ chế bệnhsinh đó, chúng ta có thể tìm cáchchữa trị. Thành ra, có thể nói rằngchiến lược căn bản của y khoa ngàynay là khảo sát sự tương tác lẫnnhau giữa các thành tố trong một hệthống vừa mở vừa kín, đó là: môitrường-con người (ngoại sinh vànội sinh) thông qua các đặc tính ditruyền, cơ chế sinh lí của cơ thể; vàphản ứng của chúng trong quá trìnhđáp ứng với bệnh tật của cơ thể đótrong mối quan hệ hỗ tương vớimôi trường xung quanh.Nói nôm na, cách chẩn đoán vàđiều trị bệnh cũng giống như giớikĩ sư tìm hiểu sự vận hành và cáchsửa máy móc cơ khí khi gặp phảisự cố. Nói chung, đây là một chiếnlược logic, và trong quá khứ đãthành công rực rỡ trong việc khámphá ra nhiều biện pháp chữa trị hữuhiệu cho nhiều căn bệnh ngặtnghèo. Nhưng dù thành công, chiếnlược này không cung cấp chochúng ta một bức tranh toàn diện vềbệnh tật, bởi vì nó chú trọng vàoviệc chữa trị căn bệnh hơn là chữatrị con người với căn bệnh. Nóicách khác, phương pháp phân tíchcơ chế bệnh nguyên bệnh sinh theotrường phái y học Tây phươngdường như bỏ quên phần con ngườitrong phương trình bệnh tật. Chúngta phải đi vượt qua câu hỏi “Cơphận này vận hành ra sao” để đặtcâu hỏi “Tại sao có cơ phận này”.Đứng trên quan điểm tiến hóa, cơthể con người là một bộ máy màtrong đó các cơ phận được thiết kếtinh vi đến mức tuyệt vời, nhưng lạilà những thiết kế dựa vào nhữngthỏa hiệp giữa lợi và hại. Hãy lấymắt, có khi được ví von là “cửa sổcủa linh hồn”, làm một ví dụ. Mắtlà một vật thể có thể nói là một kìquan, với giác mạc được cấu trúcbằng những mô sáng trong và đượcuốn cong cong một độ vừa phải,với mống mắt có chức năng điềuchỉnh độ sáng tối và thủy tinh thểđóng vai trò của một cái kính lúp“chăm sóc” tầm xa gần của mắt, vàhai cơ phận này làm việc nhịpnhàng với nhau để lượng sáng làmnổi bật tiêu điểm một cách chínhxác trên bề mặt của võng mạc.Nhưng dù ngưỡng mộ một kì quannhư thế, chúng ta vẫn thấy thiết kếmắt có vài khuyết điểm đáng kể.Khuyết điểm lớn nhất của mắt là cảmạch máu và thần kinh mắt bóchung lại thành một bó và đi vàotrực diện qua võng mạc (vì cấu trúcmắt nhỏ mà cần có đặc tính thấuquang cao, cho nên mọi sắp xếpcần phải hợp lý theo tiến hoá), dođó chỉ cần một chèn ép nhỏ thì mùmắt xảy ra chỉ trong giây phút, điểnhình là gặp trơng trường hợp viêmđộng mạch mắt. Điểm thứ hai,chúng ta có thể thấy ở mắt, để nhìnđược hình ảnh một cách trung thựcvà chính xác, mắt của chúng ta cấutrúc hoàn toàn như một cái máy ảnh(hay đúng hơn máy ảnh đã nhại lạituyệt đối nguyên lý cấu trúc củamắt). Như vậy toàn bộ bộ phậnquang học của mắt phải tuyệt đốitrong suốt bao gồm giác mạc, dịchkính. Như thế thì mắt không đượccó vẩn đục, cho nên trong mắt rất íthệ thống mạch máu hay nói đúnghơn là không có. Mọi việc nuôidưỡng mắt đều thông qua conđường thẩm thấu. Như thế, chỉ cầnta thiếu nước mắt thôi, mắt chúngta rơi vào tình trạng nguy hiểm rồi.Cơ thể con người là một công trìnhvới nhiều mâu thuẫn đồng tồn nhưthế. Nói một cách ví von nó tồn tạinhư một cặp phạm trù đối lập màhỗ tương:· Trong khi van tim được cấu trúccực kì tinh vi, thì chúng ta cũng cócái răng khôn (mọc vào tuổi đãkhôn lớn, khoảng 18-20 tuổi, nêngọi là răng khôn), nó chẳng có chứcnăng gì mấy, mà khi mọc lại gây ralắm phiền phức đặc biệt trên nhữngngười có cung hàm ngắn, khi đóchúng ta đành gọi là “răng khônmọc dại”.· Các mảng DNA có nhiệm vụ rachỉ thị cho việc phát triển khoảng10 tỉ tỉ tế bào để làm nên cơ thể conngười, nhưng cũng chính DNA làmcho cơ thể suy đồi và dẫn đến cáichết.· Hệ thống miễn dịch của cơ thể cóthể nhận dạng và tiêu diệt hàngtriệu loại vi khuẩn và “kẻ thù ngoạibang”, song lắm khi cơ thể chúngta lại chết vì chính hệ thống miễndịch của chúng ta, trong các trườnghợp sốc phản vệ hay quá mẫn, khiđó cơ thể chúng ta bị rơi vào tìnhcảnh “quân ta sát hại quân mình”.· Lại lấy ví dụ cũng về mắt: như đãđề cập ở trên, nhãn cầu chúng ta làmột bộ phận quang học kín, rất ítcó quan hệ với các cơ phận xungquanh. Do dó dù là “con cháu trongnhà” nhưng hệ thống miễn dịch củacơ thể không bao giờ có “số đăngbộ” của các bộ phận nhỏ ở bêntrong nhãn cầu cả. Khi bị chấnthương nhãn cầu, nhãn cầu vỡ ra,các chất bên trong này thâm nhậpvào mạch máu. Hệ miễn dịch cơthể lúc này kiểm tra thấy rằng đâylà những kẻ “ngoại bang” xâmnhập, do đó hệ miễn dịch trungương bắt đầu sản xuất ra hàng loạtđội quân đặc nhiệm tấn công những“kẻ ngoại bang” này; và vô hìnhchung, chúng tấn công luôn bênmắt còn lại, và hậu quả là bệnhnhân bị mù. Trường hợp này trongy khoa gọi là “nhãn viêm đồngcảm”.Nhận ra những mâu thuẫn trênchúng ta cảm thấy như cơ thể conngười được thiết kế bởi ...