Đặc điểm sinh học sinh sản của ngao dầu (meretrix meretrix) tại vùng triều ven biển tỉnh Nam Định

Nghiên cứu được thực hiện trên mẫu ngao dầu (Meretrix meretrix) thu tại vùng triều ven biển tỉnh Nam Định từ tháng 10/2011 đến tháng 9/2012. Kết quả cho thấy: Tuyến sinh dục của ngao dầu phát triển qua 5 giai đoạn. Khi chín sinh dục, tuyến sinh dục con cái có màu nâu nhạt, tuyến sinh dục con đực màu trắng sữa. Mùa vụ sinh sản của ngao dầu hàng năm được xác định từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 9. Mùa vụ sinh sản chính rộ nhất từ giữa tháng 5, đến cuối tháng 7.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc điểm sinh học sinh sản của ngao dầu (meretrix meretrix) tại vùng triều ven biển tỉnh Nam ĐịnhTạp chí Khoa học và Công nghệ Biển; Tập 13, Số 4; 2013: 357-364ISSN: 1859-3097http://www.vjs.ac.vn/index.php/jmstĐẶC ĐIỂM SINH HỌC SINH SẢN CỦA NGAO DẦU(MERETRIX MERETRIX) TẠI VÙNG TRIỀUVEN BIỂN TỈNH NAM ĐỊNHNguyễn Xuân ThànhViện Tài nguyên và Môi trường biển-Viện Hàn lâm Khoa học và Công nghệ Việt Nam246 Đà Nẵng, Ngô Quyền, Hải Phòng, Việt NamEmail: thanhnx@imer.ac.vnNgày nhận bài: 3-6-2013TÓM TẮT: Nghiên cứu được thực hiện trên mẫu ngao dầu (Meretrix meretrix) thu tại vùng triều ven biểntỉnh Nam Định từ tháng 10/2011 đến tháng 9/2012. Kết quả cho thấy: Tuyến sinh dục của ngao dầu phát triểnqua 5 giai đoạn. Khi chín sinh dục, tuyến sinh dục con cái có màu nâu nhạt, tuyến sinh dục con đực màu trắngsữa. Mùa vụ sinh sản của ngao dầu hàng năm được xác định từ cuối tháng 4 đến đầu tháng 9. Mùa vụ sinh sảnchính rộ nhất từ giữa tháng 5, đến cuối tháng 7. Trong mùa sinh sản, tỷ lệ đực/cái giao động từ 0,98 - 1,11.Kích thước thành thục sinh dục lần đầu của ngao dầu khi chiều dài đạt 40mm. Sức sinh sản tuyệt đối (Fa) giaođộng từ 318. 400 - 3.825.000 trứng/cá thể, trung bình đạt 1.181.151 trứng/cá thể. Sức sinh sản tương đối tínhtheo khối lượng toàn thân (Frg1) đạt trung bình 22.417 trứng/gam. Sức sinh sản tương đối tính theo khốilượng thân mềm (Frg 2) đạt trung bình 112.620 trứng/gam. Kết quả nghiên cứu góp phần cung cấp dữ liệucho việc sản xuất giống nhân tạo phục vụ nuôi, bảo tồn và phát triển bền vững nguồn lợi ngao dầu bản địa.Từ khóa: Ngao dầu, Nam Định,tuyến sinh dục, mùa vụ, sức sinh sảnMỞ ĐẦUNgao dầu (Meretrix meretrix) thuộc họ NgaoVerenidae, phân bố và cho sản lượng lớn chủ yếu ởcác tỉnh ven biển miền Bắc, tập trung ở các tỉnhQuảng Ninh, Thái Bình, Nam Định, Nghệ An [6, 9].Ngao dầu được coi là một trong những đối tượngđộng vật thân mềm bản địa của tỉnh Nam Định cógiá trị kinh tế cao, có khả năng nuôi và thu hoạchsản lượng lớn trong giai đoạn những năm 1990. Tuynhiên, thời gian gần đây tại vùng ven biển NamĐịnh, loài ngao Bến Tre (Meretrix lyrata) đượcngười dân di giống từ các tỉnh Nam Bộ hoặc sảnxuất giống nhân tạo để nuôi. Do việc phát triển nuôimở rộng, nên ngoài tự nhiên loài ngao Bến tre đãnhanh chóng chiếm được ưu thế về số lượng so vớiđối tượng ngao bản địa tại địa phương, sản lượngngao Bến tre chiếm đến 85 - 90% cơ cấu sản lượngđộng vật thân mềm [8]. Để góp phần bảo tồn, phụchồi và phát triển nguồn lợi ngao bản địa, bài báo sẽcung cấp các thông tin cơ bản về một số đặc điểmsinh học sinh sản của ngao dầu (Meretrix meretrix)tại vùng triều ven biển tỉnh Nam Định.PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUĐịa điểm và thời gianMẫu ngao dầu (Meretrix meretrix Linnaeus,1758) được thu tại vùng triều ven biển tỉnh NamĐịnh từ tháng 10/2011 đến tháng 9/2012.Vật liệu nghiên cứuNgao dầu được thu mẫu 2 lần/tháng, mỗi lần thu30 - 50 con trên quần đàn ngao khai thác, đảm bảotỷ lệ các nhóm kích thước từ 20mm đến 80mm.357Nguyễn Xuân ThànhPhương pháp nghiên cứuĐo chiều dài bằng thước kẹp độ chính xác0,1mm.Cân khối lượng cá thể (cả vỏ), phần thân mềmbằng cân kỹ thuật (độ chính xác 0,1 - 0,01g).Sản phẩm sinh dục được lấy và bảo quản theophương pháp của Braley [1]: Gạt nhẹ mang và màngáo ra 2 bên để quan sát tuyến sinh dục. Sau đó, từchỗ bị cắt ở phần lưng, dùng dao gạt nhẹ để lấy sảnphẩm sinh dục (đối với cá thể chưa thành thục,tuyến sinh dục không căng đầy, rạch ngang phần nộitạng ở vị trí quan sát thấy tuyến sinh dục). Đối vớicá thể thành thục, có thể dễ dàng lấy được sản phẩmsinh dục từ phía lưng. Sản phẩm sinh dục lấy đượcbảo quản bằng dung dịch formol 10%.Quan sát, mô tả sự phát triển của tuyến sinhdục, tế bào sinh dục theo thang 5 bậc của Braley [1].Tuyến sinh dục được cố định bằng dung dịch formol10%, loại bỏ nước bằng dung dịch etanol 70%, làmsạch nước bằng xylene hoặc cồn, sau đó đúc parafinvà cắt lát mỏng từ 5-7m bằng máy căt Microtome.Nhuộm mẫu bằng hematoxylin và eosin. Quan sáttiêu bản bằng kính hiển vi quang học 100 - 400 lần.So sánh đối chiếu với kết quả nghiên cứu của cáctác giả khác.Xác định mùa vụ sinh sản: Tổng số 1.158 mẫungao được quan sát tuyến sinh dục ngao thông qua cácđợt thu mẫu để xác định sự xuất hiện cũng như sốlượng cá thế thành thục sinh dục (giai đoạn III, IV).Tỉ lệ thành thục: Số con thành thục (giai đoạnIII, IV)/số con quan sát.Cơ cấu giới tính: Xác định cơ cấu giới tính theothời gian dựa trên số lượng cá thể đực và cá thể cái,cá thể không phân biệt quan sát được thông qua mẫungầu nhiên tại các lần thu mẫu. Xác định cơ cấu giớitính theo kích thước dựa trên số lượng cá thể đực vàcá thể cái, cá thể không phân biệt quan sát đượcthông qua mẫu ngẫu nhiên ở các kích thước tại cáclần thu mẫu, phân chia theo nhóm kích thước, theochiều dài vỏ mỗi nhóm cách nhau 10mm, thu mẫu30 - 40 cá thể/nhóm.Kích thước thành thục sinh dục lần đầu: Đượcxác định cho nhóm cá thể có kích thước nhỏ nhấtmà trong đó trên 50% số cá thể có tuyến sinh dục ởgiai đoạn III, IV qua phương pháp đồ thị.Xác định sức sinh sản tuyệt đối, tương đối358Sức sinh sản tuyệt đối (SSSTĐ - Fa) là toàn bộsố lượng trứng ở giai đoạn III, IV của một cá thểngao. Fa được tính cho từng nhóm kích thước vàođầu mùa sinh sản.Cách xác định Fa như sau: Tách buồng trứngra khỏi phần thân mềm và hòa tất cả số trứng vàomột thể tích nước biển lọc sạch nhất định. Dungdịch chứa trứng được hút bỏ các tạp chất, khuấy đềurồi lấy mẫu 1ml. Đếm trứng bằng buồng đếm độngvật phù du. Tính số lượng trứng của một cá thể bằngcông thức: Fa = n × VTrong đó: Fa là sức sinh sản tuyệt đối; n: sốtrứng trong 1ml; V: thể tích nước biển lọc sạch chứatrứng (ml).Sức sinh sản tương đối (Frg): là tỉ số giữa sứcsinh sản tuyệt đối với khối lượng toàn thân hoặckhối lượng thân mềm. Các công thức tính sức sinhsản tương đối là:Frg1 = Fa/Wtt; Frg2 = Fa/Wtm,Trong đó: Frg1: Sức sinh sản tương đối tínhtheo khối lượng toàn thân; Fr ...