Đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam

Tín ngưỡng dân gian của nhân loại nói chung và của Việt Nam nói riêng ngay từ lúc ra đời đã chứa đựng trong đó những giá trị văn hóa mang tính nhân văn sâu sắc mặc dù nó bị chi phối bởi thế giới quan duy tâm, thần bí. Ở Việt Nam, những giá trị văn hóa đó tồn tại, phát triển cùng với lịch sử hàng nghìn năm dựng nước và giữ nước. Trong bài viết này sẽ trình bày một số đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam. Mời các bạn cùng đón đọc.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc điểm và giá trị văn hóa của tín ngưỡng dân gian ở Việt Nam Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 27 §ÆC §IÓM Vµ GI¸ TRÞ V¡N HãA CñA TÝN NG¦ìNG D¢N GIAN ë VIÖT NAM NguyÔn Thä Khang(*) T Ýn ng−ìng d©n gian cña nh©n lo¹i Quan niÖm vÒ tÝn ng−ìng d©n gian nãi chung vµ cña ViÖt Nam nãi rÊt ®a d¹ng v× thÕ giíi (tù nhiªn vµ x· riªng, ngay tõ lóc ra ®êi ®· chøa ®ùng héi) lµ ®a d¹ng vµ v« tËn. Nh−ng mäi tÝn trong ®ã nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa mang ng−ìng d©n gian ®Òu cã chung mét b¶n tÝnh nh©n v¨n s©u s¾c mÆc dï nã bÞ chi chÊt nguyªn thñy - mét thÕ giíi quan duy phèi bëi thÕ giíi quan duy t©m, thÇn bÝ. t©m (quan niÖm duy t©m). Quan niÖm duy ë ViÖt Nam, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa ®ã t©m ®· chia thÕ giíi thµnh hai thÕ giíi: tån t¹i, ph¸t triÓn cïng víi lÞch sö hµng thÕ giíi vËt thÓ (trÇn thÕ) víi søc m¹nh ngh×n n¨m dùng n−íc vµ gi÷ n−íc. cã h¹n mµ con ng−êi cã thÓ c¶m nhËn Nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa ®ã ®−îc kÕ thõa ®−îc b»ng c¸c tri gi¸c vµ thÕ giíi phi vËt qua c¸c thÕ hÖ, ®−îc ph¸t triÓn ngµy thÓ (siªu trÇn thÕ) víi søc m¹nh v« h¹n cµng phong phó vµ trë thµnh nh÷ng gi¸ mµ con ng−êi kh«ng thÓ c¶m nhËn ®−îc trÞ v¨n hãa truyÒn thèng trong hÖ thèng nh−ng l¹i phô thuéc vµo nã. Ph. ¡ngghen c¸c gi¸ trÞ v¨n hãa cña d©n téc - quèc gia ®· viÕt trong t¸c phÈm “Chèng §uy rinh” ViÖt Nam. (1874) r»ng: “TÊt c¶ mäi t«n gi¸o ch¼ng qua chØ lµ sù ph¶n ¸nh h− ¶o - vµo trong Trong c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n−íc ®Çu ãc cña con ng−êi - cña nh÷ng lùc hiÖn nay, nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn l−îng ë bªn ngoµi chi phèi cuéc sèng thèng trong tÝn ng−ìng d©n gian cña hµng ngµy cña hä; chØ lµ sù ph¶n ¸nh ViÖt Nam tiÕp tôc ph¸t huy vai trß nh− trong ®ã nh÷ng lùc l−îng ë trÇn thÕ ®· mét bé phËn trong ®éng lùc v¨n hãa mang h×nh thøc nh÷ng lùc l−îng siªu truyÒn thèng, gãp phÇn t¹o ra nh÷ng trÇn thÕ” (1). thµnh tùu ngµy cµng to lín trong sù nghiÖp x©y dùng vµ b¶o vÖ Tæ quèc ViÖt Nh− vËy lµ, trong quan niÖm chung Nam x· héi chñ nghÜa. Tuy nhiªn, hiÖn nhÊt, tÝn ng−ìng d©n gian ®−îc hiÓu lµ nay còng cßn kh«ng Ýt vÊn ®Ò ®ang ®Æt mét bé phËn cÊu thµnh tÝn ng−ìng, t«n ra rÊt cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt ®Ó chóng gi¸o, lµ nh÷ng ph−¬ng thøc vµ nh÷ng ta cã thÓ tiÕp tôc gi÷ g×n vµ ph¸t triÓn hµnh vi thÓ hiÖn niÒm tin vµ sù ng−ìng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n hãa truyÒn thèng cña mé cña nhiÒu thÕ hÖ nèi tiÕp nhau trong tÝn ng−ìng d©n gian trong bèi c¶nh quèc *. TS., Häc viÖn B¸o chÝ vµ Tuyªn truyÒn, Hµ Néi. tÕ vµ trong n−íc ®ang cã nh÷ng biÕn ®æi 1. C. M¸c vµ Ph. ¡ngghen Toµn tËp, T.20, Nxb. nhanh chãng vµ phøc t¹p. ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 1995, tr. 437. 28 Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 6 - 2013 céng ®ång d©n c− ®èi víi nh÷ng hiÖn ®−îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong c¸c t−îng vµ søc m¹nh siªu trÇn thÕ (søc lo¹i h×nh cña tÝn ng−ìng d©n gian chñ m¹nh siªu nhiªn) vµ thÓ hiÖn mong yÕu nh−: Thê cóng tæ tiªn (§¹o thê Tæ muèn cã thÓ x¸c lËp mèi quan hÖ g¾n bã tiªn), tÝn ng−ìng thê ThÇn (§¹o thê vµ nhËn ®−îc sù gióp ®ì cña søc m¹nh ThÇn), tÝn ng−ìng nghÒ nghiÖp, tÝn siªu trÇn thÕ ®ã nh»m tháa m·n nh÷ng ng−ìng vµ nghi lÔ c¸ nh©n (vßng ®êi nhu cÇu trÇn thÕ cña m×nh. ng−êi)... Còng cã thÓ nghiªn cøu c¸c lo¹i Tuy cïng cã b¶n chÊt (nhËn thøc h− h×nh tÝn ng−ìng d©n gian ë ViÖt Nam ¶o thÕ giíi) nh−ng tÝn ng−ìng d©n gian ë theo gãc ®é quy m« cña chñ thÓ tÝn mét tr×nh ®é ch−a ph¸t triÓn nh− t«n ng−ìng nh−: tÝn ng−ìng cña céng ®ång gi¸o: chØ míi dõng ë c¸c huyÒn tho¹i, nhá (gia ®×nh, lµng x·, vïng miÒn, téc thÇn tÝch, truyÒn thuyÕt mµ ch−a cã hÖ ng−êi), tÝn ng−ìng cña céng ®ång lín thèng gi¸o lÝ; ch−a ®èi lËp h¼n thÕ giíi (d©n téc, quèc gia). thÇn linh víi con ng−êi nªn ch−a cã tÝnh C¸c lo¹i h×nh cña tÝn ng−ìng d©n gian cøu thÕ ®Çy ®ñ; sù g¾n bã gi÷a c¸ nh©n ViÖt Nam dï phong phó, ®a d¹ng ®Õn ®©u víi céng ®ång lµng x· vµ d©n téc trong còng ®−îc ra ®êi vµ ph¸t triÓn trong ®iÒu sinh ho¹t tÝn ng−ìng cßn mang tÝnh tù kiÖn thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt vµ c¸c thÕ nhiªn, d©n gian mµ ch−a h×nh thµnh gi¸o lùc x©m l¨ng lu«n ®e däa vµ c−íp ph¸ héi; n¬i thê cóng vµ nghi lÔ cßn ph©n t¸n n−íc ta. §iÒu kiÖn lÞch sö ®ã ®· khiÕn vµ ch−a thµnh quy −íc chÆt chÏ ®Ó rµng cho qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh÷ng gi¸ trÞ ...