Đóng góp dẫn liệu mới về đặc điểm sinh học, sinh thái của loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) ở Việt Nam

Nhằm xây dựng sở sở dữ liệu cho việc bảo tồn và sử dụng hợp lý loài Hoàng liên ba gai ở Việt Nam, bài báo này bổ sung chi tiết đặc điểm hình thái loài, xác định mật độ loài Hoàng liên ba gai, đánh giá một số nhân tố sinh thái như độ cao, nhiệt độ, độ ẩm, cường độ ánh sáng, tổ thành loài… nơi có loài Hoàng liên ba gai sinh sống.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đóng góp dẫn liệu mới về đặc điểm sinh học, sinh thái của loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) ở Việt Nam Khoa học Tự nhiên Đóng góp dẫn liệu mới về đặc điểm sinh học, sinh thái của loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) ở Việt Nam Ngô Đức Phương1, Nguyễn Thị Thúy Vân1, Bùi Văn Hướng2, Nguyễn Văn Đạt2, Nguyễn Thị Vân Anh3, Bùi Văn Thanh3* Trường Đại học Khoa học Tự nhiên, VNU 2 Bảo tàng Thiên nhiên Việt Nam, VAST 3 Viện Sinh thái và Tài nguyên sinh vật, VAST 1 Ngày nhận bài 24/5/2017; ngày chuyển phản biện 29/5/2017; ngày nhận phản biện 23/6/2017; ngày chấp nhận đăng 30/6/2017 Tóm tắt: Chi Berberis L. được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền trên thế giới và ở Việt Nam. Thân, rễ của loài này chứa nhiều hợp chất alkaloid, trong đó chủ yếu là berberin. Ở Việt Nam, số lượng cá thể loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) ngoài tự nhiên đang bị suy giảm mạnh và được đưa vào Sách đỏ Việt Nam (2007) với cấp đánh giá “nguy cấp EN”. Hiện mới xác định được loài Hoàng liên ba gai có phân bố tự nhiên tại huyện Bát Xát và Sa Pa, tỉnh Lào Cai. Nhằm xây dựng sở sở dữ liệu cho việc bảo tồn và sử dụng hợp lý loài Hoàng liên ba gai ở Việt Nam, bài báo này bổ sung chi tiết đặc điểm hình thái loài, xác định mật độ loài Hoàng liên ba gai, đánh giá một số nhân tố sinh thái như độ cao, nhiệt độ, độ ẩm, cường độ ánh sáng, tổ thành loài… nơi có loài Hoàng liên ba gai sinh sống. Từ khóa: Cây thuốc, đặc điểm sinh học, đặc điểm sinh thái, Hoàng liên ba gai. Chỉ số phân loại: 1.6 Đặt vấn đề Chi Berberis L. có một vị trí quan trọng trong nền y học cổ truyền thế giới về giá trị sử dụng làm thuốc chữa bệnh [1, 2]. Đây là chi lớn nhất trong họ Hoàng liên gai (Berberidaceae) với khoảng 500 loài phân bố chủ yếu ở vùng nhiệt đới phía bắc [3, 4]. Ở Việt Nam, theo Nguyễn Tiến Bân, Phạm Hoàng Hộ, chi Hoàng liên gai (Berberis L.) có 2 loài phân bố ở các tỉnh vùng núi phía Bắc [5, 6]. Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) là một trong hai loài thuộc chi Berberis L., đây là một vị thuốc được sử dụng từ lâu đời trong các bài thuốc đông y dùng để chữa các bệnh như viêm ruột, tiêu chảy, lỵ, viêm ngứa ngoài da, mụn nhọt,... Thân và rễ Hoàng liên ba gai chứa nhiều hợp chất alkaloid, trong đó chủ yếu là berberin [1, 2]. Hiện nay, số lượng cá thể loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) ngoài tự nhiên bị suy giảm mạnh do bị khai thác quá mức. Loài này đã được đưa vào danh sách các loài thực vật nguy cấp trong Sách đỏ Việt Nam (2007) với cấp đánh giá nguy cấp EN [7]. Mặc dù loài này bị khai thác mạnh và được đánh giá là có tiềm năng ứng dụng cao nhưng ở Việt Nam mới chỉ có một số tài liệu cây thuốc liệt kê mà chưa có các công bố cụ thể về đặc điểm sinh học, sinh thái cũng như các thử nghiệm hoạt tính sinh học. Trước tình hình trên, bên cạnh việc nghiên cứu giá trị y dược học thì việc nghiên cứu đặc điểm sinh học, sinh thái của loài Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) là rất cần thiết, phục vụ cho công tác bảo tồn và phát triển loài cây này trong tương lai. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp kế thừa: Kế thừa các tài liệu nghiên cứu về đặc điểm sinh học, sinh thái, tri thức sử dụng của người dân bản địa có liên quan đến cây Hoàng liên ba gai (Berberis wallichiana DC.) và các thông số khí hậu tại các khu vực nghiên cứu. Phương pháp điều tra phỏng vấn: Phỏng vấn người dân địa phương kết hợp với điều tra theo tuyến để xác định các khu vực có thể có loài Hoàng liên ba gai phân bố; thu thập thông tin từ những người thường xuyên khai thác để bán cũng như thông tin từ chính quyền địa phương để đánh giá mức độ khai thác từ trước đến nay [8]. Phương pháp nghiên cứu sinh học: Sử dụng các phương pháp nghiên cứu thực vật học của Nguyễn Nghĩa Thìn [9]; các phương pháp nghiên cứu thực vật dân tộc Tác giả liên hệ: Email: thanhbv2001@gmail.com * 18(7) 7.2017 15 Khoa học Tự nhiên A contribution to the biological and ecological characteristics of Berberis wallichiana DC. in Vietnam Duc Phuong Ngo1, Thi Thuy Van Nguyen1, Van Huong Bui2, Van Dat Nguyen2, Thi Van Anh Nguyen3, Van Thanh Bui3* The University of Science, VNU Vietnam National Museum of Nature, VAST 3 Institute of Ecology and Biological Resources, VAST 1 2 Received 24 May 2017; accepted 30 June 2017 Abstract: Berberis L. genus is widely used in traditional medicine throughout the world as well as in Vietnam. Their stem and root contain many alkaloid compounds, of which berberine makes up the majority. In Vietnam, Berberis wallichiana DC. is being threatened in the wild with a sharp decline and has been listed in the Vietnam Red Data Book (2007) as “endangeredEN”. We have identified the Berberis wallichiana DC. natural distribution in Bat Xat and Sa Pa District, Lao Cai Province. The article describes in detail the morphological characterissics and density of this species and also assesses some ecological factors such as distribution height, temperature, humidity, light intensity, species composition ...