Giáo trình - Côn trùng học đại cương - chương 2

Chương 2: Hình thái học côn trùng Hình thái học côn trùng là môn học nghiên cứu về cấu tạo bên ngoài của cơ thể côn trùng. Song hình thái học không chỉ dừng lại ở việc quan sát mô tả phần biểu hiện bên ngoài của cấu tạo để nhận diện và phân biệt các đối tượng côn trùng.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giáo trình - Côn trùng học đại cương - chương 2 Ch−¬ng II H×nh th¸i häc c«n trïng I. §Þnh nghÜa vµ nhiÖm vô m«n häc H×nh th¸i häc c«n trïng l m«n häc nghiªn cøu vÒ cÊu t¹o bªn ngo i cña c¬ thÓ c«n trïng. Song h×nh th¸i häc kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc quan s¸t m« t¶ phÇn biÓu hiÖn bªn ngo i cña c¸c cÊu t¹o ®Ó nhËn diÖn v ph©n biÖt c¸c ®èi t−îng c«n trïng m cßn ®i s©u t×m hiÓu nguyªn nh©n h×nh th nh cña c¸c cÊu t¹o ®ã. Cã nghÜa h×nh th¸i häc ph¶i chØ ra ®−îc mèi quan hÖ gi÷a cÊu t¹o v chøc n¨ng ®Ó qua ®Æc ®iÓm h×nh th¸i ng−êi ta cã thÓ ®äc ®−îc ph−¬ng thøc ho¹t ®éng, sinh sèng cña c«n trïng. Nh− vËy kiÕn thøc vÒ h×nh th¸i häc l c¬ së kh«ng thÓ thiÕu ®Ó nghiªn cøu hÖ thèng tiÕn ho¸, ph©n lo¹i c«n trïng, mÆt kh¸c cßn gióp chóng ta n¾m b¾t ®−îc ph−¬ng thøc ho¹t ®éng v ®Æc ®iÓm thÝch nghi cña chóng. Râ r ng nh÷ng hiÓu biÕt nh− vËy l rÊt cÇn thiÕt khi nghiªn cøu vÒ líp ®éng vËt ®a d¹ng n y. II. §Æc ®iÓm cÊu t¹o bªn ngoµi cña c¬ thÓ c«n trïng C«n trïng häc l líp ®éng vËt c¬ thÓ ph©n ®èt dÞ h×nh, víi 3 nhãm ®èt kh¸c nhau h×nh th nh nªn 3 phÇn cña c¬ thÓ l : §Çu, ngùc v bông mét c¸ch râ r ng (H×nh 2.1). R©u ®Çu Ch©n tr−íc C¸nh tr−íc §Çu M¾t kÐp MiÖng Ngùc tr−íc Ngùc gi÷a Ngùc Lç thë Ngùc sau Lç thÝnh gi¸c Ch©n gi÷a Bông Ch©n sau C¸nh sau C¸c ®èt bông èng ®Î trøng C¸nh sau C¸nh tr−íc H×nh 2.1. CÊu t¹o chung c¬ thÓ c«n trïng (theo D. F. Waterhouse) 13 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Côn trùng h c ñ i cương --------------------------------- http://www.ebook.edu.vn ë ®éng vËt c¬ thÓ ph©n ®èt nguyªn thuû, mçi ®èt cã 1 ®«i tói xoang, mét ®«i h¹ch thÇn kinh v 1 ®«i phÇn phô ph©n ®èt l c¬ quan vËn ®éng nªn cßn ®−îc gäi l chi phô. §Õn líp c«n trïng víi kiÓu ph©n ®èt dÞ h×nh, ®Æc ®iÓm n y ® cã mét sè thay ®æi, nhÊt l c¸c ®«i phÇn phô. Tuú thuéc v o bé phËn c¬ thÓ, c¸c ®«i phÇn phô n y hoÆc vÉn cßn gi÷ chøc n¨ng vËn ®éng nh− ch©n hoÆc ® biÕn ®æi ®Ó mang chøc n¨ng kh¸c nh− r©u ®Çu, h m miÖng v.v... Ngo i nh÷ng ®«i phÇn phô cã nguån gèc tõ ®èt nguyªn thuû nãi trªn, ë mét v i bé phËn cña c¬ thÓ c«n trïng cã thÓ cã d¹ng phÇn phô kh«ng cã nguån gèc tõ chi phô nguyªn thuû. §Ó ph©n biÖt, chóng ®−îc gäi l cÊu t¹o phô nh− c¸nh, mang khÝ qu¶n v.v... Sù hiÖn diÖn cña c¸c phÇn phô v cÊu t¹o phô nh− vËy khiÕn cÊu t¹o bªn ngo i cña c¬ thÓ c«n trïng c ng thªm ®a d¹ng. Sau ®©y l ®Æc ®iÓm cña tõng phÇn c¬ thÓ c«n trïng. 2.1. Bé phËn ®Çu c«n trïng 2.1.1. CÊu t¹o chung §Çu l phÇn tr−íc nhÊt cña c¬ thÓ c«n trïng, trªn ®ã mang 1 ®«i r©u ®Çu, 1 ®«i m¾t kÐp, 2 - 3 m¾t ®¬n v bé phËn miÖng. Do ®ã ®Çu ®−îc xem l trung t©m cña c¶m gi¸c v ¨n. ë thêi kú tr−ëng th nh, ®Çu c«n trïng ®−îc thÊy l mét khèi ®ång nhÊt. Tuy nhiªn vÒ nguån gèc, ®Çu c«n trïng l do mét sè ®èt nguyªn thuû ë phÝa tr−íc c¬ thÓ hîp l¹i m th nh. DÊu vÕt n y vÉn cã thÓ nh×n thÊy ë thêi kú ph¸t dôc ph«i thai cña c«n trïng. Theo mét sè t¸c gi¶, ®Çu c«n trïng cã thÓ l do 4, 5, 6 hoÆc 7 ®èt h×nh th nh, song phÇn ®«ng nhÊt trÝ víi ý kiÕn cña Snodgrass (1955) cho r»ng ®Çu c«n trïng chØ do 5 ®èt kÓ c¶ l¸ tr−íc ®Çu (acron) h×nh th nh. Khi quan s¸t bÒ mÆt ®Çu c«n trïng, cã thÓ thÊy mét sè ngÊn trªn ®ã. §©y kh«ng ph¶i l dÊu vÕt cña c¸c ®èt c¬ thÓ nguyªn thuû m chØ l nh÷ng r nh lâm v o phÝa trong ®Ó t¹o nªn gê b¸m (aponem) cho c¬ thÞt ®ång thêi l m cho vá ®Çu thªm v÷ng ch¾c. Sè l−îng v vÞ trÝ cña c¸c ngÊn kh¸c nhau tuú theo lo i song còng cã mét sè ngÊn t−¬ng ®èi cè ®Þnh nh− ngÊn lét x¸c. C¸c ®−êng ngÊn n y ® chia vá ®Çu c«n trïng th nh mét sè khu, m¶nh, ®Æc tr−ng cho tõng lo i nªn th−êng ®−îc dïng nh− mét ®Æc ®iÓm ®Ó ph©n lo¹i c«n trïng. D−íi ®©y l ®Æc ®iÓm ®iÓn h×nh c¸c khu, m¶nh trªn ®Çu c«n trïng (H×nh 2.2). - Khu tr¸n - Ch©n m«i: §©y l mÆt tr−íc vá ®Çu c«n trïng ®−îc chia l m 2 phÇn, phÝa trªn l tr¸n, phÝa d−íi l ch©n m«i bëi ngÊn tr¸n - ch©n m«i. Trªn khu tr¸n cã mét sè m¾t ®¬n, th−êng l 3 chiÕc, xÕp theo h×nh tam gi¸c ®¶o ng−îc. - M«i trªn: §©y l mét phiÕn h×nh n¾p cö ®éng ®−îc ®Ó ®Ëy kÝn mÆt tr−íc miÖng c«n trïng, phiÕn n y ®−îc ®Ýnh v o mÆt d−íi khu ch©n m«i. - Khu c¹nh - ®Ønh ®Çu: Khu n y bao gåm phÇn ®Ønh ®Çu v phÇn tiÕp nèi 2 bªn ®Ønh ®Çu. Giíi h¹n phÝa sau cña khu n y l ngÊn ãt. §«i m¾t kÐp cña c«n trïng n»m ë khu n y, ë 2 bªn ®Ønh ®Çu, cßn phÝa d−íi chóng l phÇn m¸. 14 Trư ng ð i h c Nông nghi p 1 - Giáo trình Côn trùng h c ñ i cương ------------------------------ http://www.ebook.edu.vn H×nh 2.2. CÊu t¹o ®Çu cña c«n trïng A. §Çu nh×n mÆt tr−íc; B. §Çu nh×n mÆt sau; C. §Çu nh×n mÆt bªn; D. §Çu nh×n mÆt bông; 1. R©u ®Çu; 2. M¾t kÐp; 3. M¾t ®¬n; 4. Tr¸n; 5. Ch©n m«i; 6. §Ønh ®Çu; 7. Sau ®Çu; 8. M¸; 9. NgÊn ãt; 10. ãt; 11. Khu d−íi m¸; 12. ãt sau; 13. M«i trªn; 14. H m trªn; 15. H m d−íi; 16. M«i d−íi; 17. Lç sä (lç chÈm) (theo Chu Nghiªu) - Khu g¸y - g¸y sau: Khu n y l mÆt sau cña ®Çu gåm 2 phiÕn hÑp h×nh vßng cung bao quanh lç sä, chç nè ...