Thái độ sai lầm của Vương duy đối với Đào Tiềm (hay là chuyện Ẩn tại triều chê người Quy khứ)

Phản bác lại Vương Duy, bài viết này đồng thời cũng là một cố gắng vẽ lại chân dung văn hóa Đào Uyên Minh theo hình dung của cá nhân chúng tôi.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Thái độ sai lầm của Vương duy đối với Đào Tiềm (hay là chuyện "Ẩn tại triều" chê người "Quy khứ")TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 19/2017 29 THÁI ĐỘ ĐỘ SAI LẦ LẦM CỦ CỦA VƯƠNG DUY ĐỐ ĐỐI VỚI Đ,O TIỀ TIỀM (hay là chuyệ chuyện “Ẩ “Ẩn tạ tại triề triều” chê ngườ người “Quy khứ”1) “朝隐”者不喜者不喜““歸去歸去””人(濫談王右丞與陶 濫談王右丞與陶 士之事)) 士之事 Lê Thời Tân Trường Đại học Thủ ñô Hà Nội Tóm tắ tắt: Vương Duy xem ra lấy làm tiếc cho hành ñộng “quy khứ” của Uyên Minh. Thái ñộ ñó nếu không phải là sản phẩm của một quan ñiểm sống trái ngược với Đào Tiềm thì cũng là một cách tự biện hộ cho hành ñộng “ẩn tại triều” của bản thân ông. Phản bác lại Vương Duy, bài viết này ñồng thời cũng là một cố gắng vẽ lại chân dung văn hóa Đào Uyên Minh theo hình dung của cá nhân chúng tôi. Từ khóa: khóa Vương Duy, Đào Tiềm, “quy khứ”, “ẩn tại triều”, chân dung văn hóa Nhận bài ngày 5.9.2017; gửi phản biện, chỉnh sửa và duyệt ñăng ngày 15.10.2017 Liên hệ tác giả: Lê Thời Tân; Email: lttan@daihocthudo.edu.vn1. VƯƠNG DUY HIỂU SAI ĐÀO TIỀM Kẻ chưa ñến bước cùng, khó lòng mà biết ñược cái lẽ của sự cố cùng. Cũng như kẻ ưalí luận, biện bạch màu mè sao biết ñược vẻ trong trẻo vô ngần của lòng chân thực bình dị.Thế nên cũng chẳng nên lấy làm ñáng ngạc nhiên khi Vương Duy phê Uyên Minh: “近有陶潛，不肯把板屈腰見督郵，解印綬棄官去.。後貧，《乞食詩》云「叩門拙言詞」，是屢乞而多慚也。嚐一見督郵，安食公田數頃。一慚之不忍，而終身慚乎？此亦人我攻中、忘大守小、不（闕）其後之累也。孔宣父云：「我則異於是，無可無不可。」可者適意，不可者不適意也。君子以布仁施義、活國濟人為適意，縱其 道不行，亦無意為不適意也。 “Không chịu khom lưng gặp Đốc Bưu, trả ấn từquan, sau thành ra nghèo. Khất Thực Thi (bài thơ Xin ăn của Đào Tiềm - LTT) có câu:“Khấu môn chuyết ngôn từ - Gõ cửa ngượng ngùng ñâm vụng miệng”. Đó là nói chuyện ănxin lắm lúc, xấu hổ nhiều khi. Như mà chịu gặp Đốc Bưu, công ñiền mấy khoảnh yên tâm1 Mượn chữ trong nhan ñề giai tác truyền thế của Đào Tiềm “Quy Khứ Lai Từ” ( 歸去來兮).30 TRƯỜNG ĐẠI HỌC THỦ ĐÔ H NỘIngồi hưởng. Không nhẫn nhịn ñược nỗi xấu hổ một lúc mà phải xấu hổ cả ñời. Đó cũngchính là ñối ñịch ta với người, quên cái lớn giữ cái nhỏ, không biết khổ lụy về sau vậy.Khổng Tuyên Phụ nói: “Ta thì khác, không có gì là không thể (vô khả vô bất khả)”. Cái cóthể thì hợp ý, cái không thể thì không hợp ý. Quân tử lấy ban bố ñiều nhân, thi hành ñiềunghĩa, ích nước cứu người làm ñiều hợp ý. Cho dù ñạo không thực hiện cũng không có ýlấy làm không hài lòng…” (與 魏 居 士 書 Dữ Ngụy Cư Sĩ Thư – Thư gửi Ngụy Cư Sĩ). Đây là một ñoạn trong bức thư khuyên một người họ Ngụy ra làm quan của VươngDuy [1]. Ma Cật xem ra lấy làm tiếc cho hành ñộng “quy khứ” của Uyên Minh. Thế mớibiết chí hướng và nhân sinh quan không cùng thì lời nói và hành ñộng không ñồng. Đươngnhiên, xử thế như Vương Duy có khi lại ñược cho là nhún mình vì ñại cục, quân tử tích cựctiến thủ giúp ñời! Thế nhưng ta cũng nên biết thực tế thì con dân nhà Tư Mã Đông Tấn kiañã không làm quan cho nhà Lưu Tống và ngay từ khi Đông Tấn chưa mất ông ta ñã sớm từquan rồi. Trong khi ñó Vương Duy khi An Lộc Sơn kéo quân vào Trường An lại khôngtheo ñược triều ñình ñi sơ tán. Để ñến nỗi bị An Lộc Sơn bức ra làm “ngụy quan” 1. Xemra hai tư thế “採菊東籬下, 悠然見南山 - Thái cúc ñông lí hạ, Du nhiên kiến Nam Sơn –Nhẩn nha hái cúc bên rào; không dưng bỗng thấy Nam Sơn bên trời” (Đào Tiềm, bài “飲酒詩二十首其五”) và “行到水窮處, 坐看雲起時 Hành ñáo thủy cùng xứ, Tọa khan vânkhởi thời – Đi ñến chỗ tận cùng nguồn nước chảy; ngồi coi giờ mây nổi trời xa” (VươngDuy, bài 终南别业) quả là có khác biệt vậy! Hậu thế có người cho rằng Vương Duy khinhắc ñến Đào Tiềm trong bức thư khuyên ông cư sĩ họ Ngụy ra làm quan kia như tuồngcũng là ñể nhằm biện hộ cho hành ñộng “ở ẩn tại triều” (朝隐) của mình. Trong liên hệ vớiĐào Tiềm và thực tế ñời sống của Vương Duy, nhiều người cho những lời kiểu “vô khả vôbất khả”, “quân tử dĩ bố nhân thi nghĩa, hoạt quốc tế nhân vi thích ý. Túng kì ñạo bấthành, diệc vô ý vi bất thích ý dã” chẳng qua cũng chỉ là một lối bao biện mà thôi. Đúng saira sao chúng tôi không dám lạm bàn. Điều dễ hiểu là kẻ chưa từng phải ñứt bữa thì thựckhó mà biết ñược cảm giác của người ñói ñến thất thần. Vương Duy không hiểu ñược cáingạo khí khẳng khái từ bỏ gạo ñong bằng ñấu, ruộng công trăm khoảnh về vườn tự cày lấy1 Theo Vương Duy Truyện (trong Cựu Đường Thư 舊唐書·王維傳 ): Khi An Lộc Sơn kéo quân vào kinh ñô, vua Đường sơ tán nhưng Vương không theo kịp nên bị giặc bắt. Vương uống thuốc ñau bụng ñi lị giả câm (sử chép khó hiểu – vì sao mà uống thuốc kiết lị lại có thể giả câm ñược). An Lộc Sơn biết Vương có tài nên cho ñưa về Lạc Dương ở trong chùa và ép ra làm “ngụy quan”. An Lộc Sơn mở tiệc khao thưởng ở cung Ngưng Bích bắt vũ ca nhạc công trong cung ñàn hát. Vương nghe ca hát buồn lòng lén viết bài thơ “Ngưng Bich” (nội dung cũng chỉ tả cảnh buồn chung chung). Thơ truyền ñến tai Túc Tông. Vua cảm ñộng. An Lộc Sơn bại. Nhà vua hồi kinh. Triều ñình xử tội những người làm quan cho giặc. Vương Duy có em làm quan to xin ñược giáng chức chuộc tội cho anh. Túc Tông miễn tội cho Vương rồi lần lượt giao chức vụ mới.TẠP CHÍ KHOA HỌC − SỐ 19/2017 31ruộng nhà mà ăn của viên huyện lệnh chỉ ngồi huyện ñường ñến tháng thứ ba. Vương Duycũng không hiểu nổi cái dũng khí thê thiết ...