Tín ngưỡng thờ nữ thần ở Việt Nam từ góc nhìn Bình đẳng giới

Bài viết Tín ngưỡng thờ nữ thần ở Việt Nam từ góc nhìn "Bình đẳng giới" trình bày về nhiều loại hình tín ngưỡng, tôn giáo ở Việt Nam, yếu tố nổi trội thể hiện trên những chiều cạnh,... Mời các bạn cùng tham khảo bài viết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Tín ngưỡng thờ nữ thần ở Việt Nam từ góc nhìn "Bình đẳng giới"Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 8 - 201253TÝN NG¦ìNG THê N÷ THÇN ë VIÖT NAMTõ GãC NH×N “B×NH §¼NG GIíI”§ç Lan HiÒn(*)Phïng ThÞ An Na(**)rong nhiÒu thÕ kØ, ®êi sèng v¨n®êng c¸i, cét c¸i, ngãn c¸i, trèng c¸i,ViÖt Nam chÞu ¶nh hëng nÆng nÒ bëi ýngìng, t«n gi¸o cña ViÖt Nam, h×nhThãa, x· héi, chÝnh trÞ, t tëng cñathøc hÖ Nho gi¸o, mét ý thøc hÖ mang®Æc trng phô quyÒn, träng nam khinhn÷. HiÖn nay, hÖ thèng nh÷ng nguyªn t¾c®¹o ®øc, lu©n lÝ cña Nho gi¸o kh«ng cßnlµ chuÈn mùc buéc con ngêi vµ x· héiViÖt Nam ph¶i tu©n thñ vµ noi theo n÷a,nhng mét sè hÖ gi¸ trÞ cña Nho gi¸o ®·¨n s©u vµo nÕp sèng cña ngêi d©n vµthóng c¸i, v.v... Cßn trong hÖ thèng tÝn¶nh ngêi phô n÷ ®· ®îc ®a lªn ®iÖnthê vµ xem hä nh mét lùc lîng siªunhiªn vµ lµm chñ thÕ giíi thÇn linh,h×nh thµnh mét thø tÝn ngìng thê N÷thÇn, thê MÉu mµ trªn thÕ giíi cha cãquècgianµocãngìng/t«n gi¸o nµy.lo¹ih×nhtÝnCïng víi ®ã cßn cã hÖ thèng tÝnvÉn ®îc thõa nhËn mét c¸ch rÊt tùngìng thê Tø Ph¸p - thê c¸c hiÖn tînggia trëng, bÊt b×nh ®¼ng giíi, thÓ hiÖnV©n, Ph¸p Vò, Ph¸p L«i, Ph¸p §iÖn. TÝnnhiªn, rÊt tËp tôc, ®ã chÝnh lµ nÕp sèngë th¸i ®é träng nam khinh n÷, héi chøngnam trëng, n÷ phã, chÝnh phu, phô thª,chång chÝnh, vî tïy .Song, mét ®iÒu ®Æc biÖt lµ, nÕu nh ëc¸c lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, qu©n sù,ngo¹i giao…, yÕu tè n÷ cã phÇn bÞ “coinhÑ”, th× trong lÜnh vùc v¨n hãa, tronghÖ thèng t«n gi¸o, tÝn ngìng cña ngêiViÖt, yÕu tè n÷ xem ra l¹i cã phÇn “næitréi”, thÓ hiÖn mét sù b×nh ®¼ng giíi rârÖt. ThËm chÝ, c¸c nhµ nghiªn cøu v¨nhãa cßn cho r»ng, v¨n hãa cña ngêiViÖt thiªn vÒ ¢m tÝnh/MÉu tÝnh h¬n,thÓ hiÖn trong ng«n ng÷ : nh÷ng g× to,(1)lín, vÜ ®¹i ®Òu ®îc gäi lµ c¸i : s«ng c¸i,thiªn nhiªn m©y, ma, sÊm, chíp - Ph¸pngìng Tø Ph¸p lµ sù hîp phèi gi÷aPhËt gi¸o vµ tÝn ngìng d©n gian ViÖtNam, trong ®ã, ®èi tîng ®îc t«n thê vµth¸nh hãa còng mang tÝnh n÷ (PhËt MÉuMan N¬ng)(2) . Trong c¸c huyÒn tho¹i,truyÒn thuyÕt cña ViÖt Nam, c¸c vÞ n÷thÇn còng ®îc ®ång nhÊt víi lùc lîngsiªu nhiªn t¹o lËp b¶n thÓ cña vò trô nhN÷ thÇn MÆt Trêi, N÷ thÇn MÆt Tr¨ng,Bµ N÷ Oa ®éi ®¸ v¸ trêi, ®¾p nói, kh¬is«ng. C¸c yÕu tè mang tÝnh b¶n thÓ vòtrô, nh Kim, Méc, Thñy, Háa, Thæ còng*. PGS,TS, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quècgia Hå ChÝ Minh.**. ThS, Häc viÖn ChÝnh trÞ - Hµnh chÝnh Quècgia Hå ChÝ Minh.Nghiªn cøu T«n gi¸o. Sè 8 - 201254®Òu ®îc g¾n víi yÕu tè n÷: Bµ Kim, BµDíi ®©y, chóng t«i sÏ ph©n tÝch mét sèTãm l¹i, trong nhiÒu lo¹i h×nh tÝnthê N÷ thÇn ë ViÖt Nam tõ gãc nh×n b×nhMéc, Bµ Thñy, Bµ Háa…ngìng, t«n gi¸o ë ViÖt Nam, yÕu tè n÷næi tréi thÓ hiÖn trªn nh÷ng chiÒu c¹nhsau:Mét lµ, ®èi tîng ®îc t«n thê lµ N÷ ,(3)ngêi phô n÷ ®îc ®ång nhÊt víi c¸c vÞthÇn tèi cao cã kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, b¶otrî vµ che chë cho sù sèng cña con ngêi.C¸c nh©n vËt lÞch sö cã thËt nh hoµngth¸i hËu, hoµng hËu, c«ng chóa vµ nh÷ngngêi phô n÷ cã c«ng víi níc, c¸c nh©nvËt n÷ g¾n víi c¸c ®iÓn tÝch, huyÒn tho¹i®Òu ®îc t«n thµnh c¸c N÷ thÇn vµ ®îc®a vµo c¸c ®Òn, chïa, miÕu, phñ ®Ó thê(4).Hai lµ, chñ tÕ/chñ lÔ cña c¸c lo¹i h×nhtÝn ngìng, t«n gi¸o nµy, tríc ®©y, chñyÕu lµ phô n÷. §¹o MÉu, gäi lµ c¸c c«®ång, bµ ®ång, hiÖn nay, xuÊt hiÖn thªmc« ®ång lµ nam giíi(5)(gäi lµ cËu ®ång,«ng ®ång), nhng nh÷ng ngêi ®µn «ngnµy khi ®øng gi¸ hÇu ®ång, lµm lÔ còngph¶i hãa trang, t« son ®iÓm phÊn chogièng víi phô n÷.Ba lµ, tÝn ®å(6) cña tÝn ngìng thêMÉu/®¹o MÉu còng chñ yÕu lµ phô n÷,bëi phô n÷ lµ nh÷ng ngêi chñ gia ®×nh,coi sãc “©m phÇn” cña c¶ gia ®×nh, hä téc,nªn hä ®i theo c¸c buæi lÔ, c¸c buæi hÇu®ång, ®Õn c¸c ®Òn, chïa, miÕu, phñ ®Ó cÇucóng cho c¶ gia ®×nh.Trong hÖ thèng phong phó vµ ®a d¹ngcña tÝn ngìng, t«n gi¸o ë ViÖt Nam, tÝnngìng thê MÉu/®¹o MÉu lµ mét tÝnngìng/t«n gi¸o ®iÓn h×nh, ®éc ®¸o, thÓhiÖn “tÝnh tréi” cña yÕu tè N÷ trong ®êisèng t©m linh, t«n gi¸o cña ngêi ViÖt.c¬ së (kh¸ch quan vµ chñ quan) cña viÖc®¼ng giíi vµ rót ra ý nghÜa cña viÖcnghiªn cøu nµy.Thø nhÊt, yÕu tè lÞch sö, v¨n hãaLÞch sö v¨n hãa §«ng Ph¬ng nãichung vµ ViÖt Nam nãi riªng lµ mét cuéc®iÒu chØnh tõ chÕ ®é mÉu hÖ, mÉu c,mÉu quyÒn, sang phô hÖ cña nhiÒu céng®ång ngêi kh¸c nhau. Trong khi ®ã, v¨nminh T©y Ph¬ng víi nh÷ng x· héi ¢uCh©u sinh sau ®Î muén, ra ®êi khi nh©nlo¹i ®· “nh¶y vät” qua khái thêi mÉu hÖchuyÓn sang chÕ ®é phô hÖ tõ rÊt l©u. SùchuyÓn biÕn nµy cã thÓ t×m thÊy dÊu tÝchcña nã trong sù ra ®êi cña Tin Lµnh gi¸o(thÕ kØ XV ë ¢u Ch©u), trong ®ã, vai trßcña §øc MÑ §ång Trinh Maria, theo tinhthÇn cña thÇn häc Tin Lµnh ®· kh«ngcßn quan träng nh trong C«ng gi¸o hayChÝnh Thèng gi¸o.Trong khi ®ã, ë c¸c quèc gia §«ngPh¬ng, vÊn ®Ò mÉu hÖ cßn ®îc b¶o luvµ ph¶n ¸nh râ trong ®êi sèng v¨n hãa,t«n gi¸o, ch¼ng h¹n, ngêi ViÖt ®· biÕnmét«ngPhËtAvalokitesvaratõsangbicãthµnhtªn ...