Ảnh hưởng của vận động tân kiến tạo đến sự biến đổi dòng của các dòng sông, ứng dụng nghiên cứu trong lưu vực sông Hương, Thừa Thiên Huế

Bài viết "Ảnh hưởng của vận động tân kiến tạo đến sự biến đổi dòng của các dòng sông, ứng dụng nghiên cứu trong lưu vực sông Hương, Thừa Thiên Huế" trình bày về đặc điểm địa mạo – kiến tạo và sự tồn tại của các dịch chuyển tân kiến tạo cũng như vai trò của chúng với tai biến địa chất là một yêu cầu cấp bách nhằm góp phần đưa ra các giải pháp giảm thiểu tai biến địa chất, quản lý hữu hiệu các dòng sông, đới ven biển và thích ứng với các diễn biến môi trường bất lợi, đặc biệt trong điều kiện biến đổi khí hậu nước biển dâng hiện nay. Mời các bạn cùng tham khảo!
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Ảnh hưởng của vận động tân kiến tạo đến sự biến đổi dòng của các dòng sông, ứng dụng nghiên cứu trong lưu vực sông Hương, Thừa Thiên Huế HỘI NGHỊ TOÀN QUỐC KHOA HỌC TRÁI ĐẤT VÀ TÀI NGUYÊN VỚI PHÁT TRIỂN BỀN VỮNG (ERSD 2022) Ảnh hưởng của vận động tân kiến tạo đến sự biến đổi dòng của các dòng sông, ứng dụng nghiên cứu trong lưu vực sông Hương, Thừa Thiên Huế Bùi Vinh Hậu1,2,3, Trần Thanh Hải1,2, Ngô Thị Kim Chi1,2, Phan Văn Bình1,2 Trường Đại học Mỏ - Địa chất 2 Nhóm nghiên cứu mạnh Kiến tạo và Địa động lực với tài nguyên Địa chất, Môi trường và Phát triển bền vững, Trường Đại học Mỏ - Địa chất3 Nhóm nghiên cứu mạnh Nghiên cứu, ứng dụng công nghệ tiên tiến trong Khoa học trái đất, Vật liệu và Môi trường, Trường Đại học Mỏ - Địa chấtTÓM TẮTVận động tân kiến tạo là nguyên nhân gây ra sự biến động dòng chảy trên mặt mạnh mẽ nhất, dẫn tới sựhình thành các dòng chảy, sự định hướng của dòng chảy, sự thành tạo các bồn trũng hoặc các sống núi.Ranh giới của sự thay đổi thành phần và đặc tính cơ lý của đá, các đới dập vỡ do vận động kiến tạo, các đớikhe nứt là tiền đề thúc đẩy sự phong hóa, rửa trôi và tạo thành các kênh dẫn. Do đó, các dòng chảy lớnthường phân bố dọc theo các hệ thống đứt gãy. Bên cạnh đó, sự dịch chuyển theo phương thẳng đứng haynằm ngang đều có tác dụng điều chỉnh hoặc định hướng các dòng chảy trên mặt. Lưu vực sông Hương, tỉnhThừa Thiên Huế là một lưu vực có hoạt động tân kiến tạo diễn ra mạnh mẽ với các hoạt động bao gồm cáchệ thống đứt gãy, dập vỡ và các chuyển động nâng hạ kiến tạo với các dấu hiệu trực tiếp và gián tiếp rõràng trong các thành tạo địa chất trẻ cũng như địa mạo-thủy văn trên mặt. Các hoạt động tân kiến tạo tronglưu vực sông Hương dẫn đến sự biến đổi dòng chảy tại một số vị trí từ hướng Tây Bắc sang hướng ĐôngBắc, các hiện tượng bồi tụ không theo quy luật bên lở bên bồi, xói lở bờ sông diễn ra mạnh mẽ tại các điểmgiao cắt của các đứt gãy trẻ. Những nghiên cứu về hoạt động tân kiến tạo trong lưu vực sông Hương lànhững tiền đề cơ bản có ý nghĩa quan trọng trong việc dự báo và đề xuất các giải pháp phòng tránh các taibiến địa chất liên quan đến việc biến đổi dòng và sạt lở bờ.Từ khóa: Tân kiến tạo, biến đổi dòng chảy, sông Hương, tai biến tự nhiên.1. Đặt vấn đề Các vận động tân kiến tạo được biểu hiện ở các mức độ khác nhau bởi hàng loạt dấu hiệu địa chất, địamạo, trầm tích và các hoạt động địa chất khác nhau, điển hình nhất bao gồm động đất, núi lửa phun trào,chuyển động đứt gãy, biến dạng bề mặt Trái đất do nâng hạ kiến tạo, thay đổi địa hình, thay đổi chế độ vàhình thái của các dòng chảy trên mặt, biến dạng đường bờ biển… (National Research Council, 1986;Burbank and Anderson, 2011). Hậu quả của các vận động tân kiến tạo và đặc biệt là kiến tạo hiện đại có tác động to lớn đối với sự thayđổi cấu hình bề mặt Trái đất, là nguyên nhân trực tiếp gây ra ra sự biến động dòng chảy trên mặt mạnh mẽnhất, dẫn tới sự hình thành các dòng chảy, sự định hướng của dòng chảy, sự thành tạo các bồn trũng hoặccác sống núi. Ranh giới của sự thay đổi thành phần và đặc tính cơ lý của đá, các đới dập vỡ do vận độngkiến tạo, các đới khe nứt là tiền đề thúc đẩy sự phong hóa, rửa trôi và tạo thành các kênh dẫn. Do đó, cácdòng chảy lớn thường phân bố dọc theo các hệ thống đứt gãy. Bên cạnh đó, sự dịch chuyển theo phươngthẳng đứng hay nằm ngang đều có tác dụng điều chỉnh hoặc định hướng các dòng chảy trên mặt. Do đó,hiểu biết về bản chất của các vận động kiến tạo, đặc biệt là các vận động kiến tạo hiện đại đang ngày càngcó vai trò quan trọng, không chỉ trong việc tái lập lịch sử vận động của vỏ Trái đất mà quan trọng hơn đểdự đoán những tác động tương lai và ảnh hưởng của chúng đối với cuộc sống con người Dòng chính thuộc tỉnh Thừa Thiên Huế là sông Hương, có chiều dài 104 km, có lưu vực hình nan quạtvới diện tích 2.830 km2, chiếm gần 3/5 diện tích tự nhiên của tỉnh. Các sông chính tạo thành lưu vực SôngHương gồm 3 nhánh là: sông Bồ, Hữu Trạch và Tả Trạch, đều bắt nguồn từ khu vực núi cao trung bình ởphía tây nam và chảy vào phá Tam Giang trước khi đổ ra cửa Thuận An. Lưu vực Sông Hương, Thừa Thiên Tác giả liên hệEmail: buivinhhau@humg.edu.vn 20Huế đang có những hoạt động tân kiến tạo và tiềm ẩn nhiều dạng tai biến địa chất như xói lở, xâm thực bờbiển, biến đổi dòng chảy, bồi tụ… đang ảnh hưởng trực tiếp tới môi trường và có khả năng tạo ra các thiêntai nghiêm trọng trong khu vực. Do vậy, hiểu biết rõ về đặc điểm địa mạo – kiến tạo và sự tồn tại của cácdịch chuyển tân kiến tạo cũng như vai trò của chúng với tai biến địa chất là một yêu cầu cấp bách nhằmgóp phần đưa ra các giải pháp giảm thiểu tai biến địa chất, quản lý hữu hiệu các dòng sông, đới ven biểnvà thích ứng với các diễn biến môi trường bất lợi, đặc biệt trong điều kiện biến đổi khí hậu nước biển dânghiện nay.2. Đặc Điểm địa chất vùng nghiên cứu Lưu vực Sông Hương trong khu vực tỉnh Thừa Thiên Huế có đặc điểm địa chất tương đối phức tạp, đặctrưng bởi sự tồn tại hàng loạt tổ hợp thạch kiến tạo tuổi và môi trường thành tạo hết sức khác nhau (Hình1). Trong đó, tổ hợp thạch kiến tạo rìa lục địa tích cực gồm các đá có tuổi cổ nhất trong khu vực thuộc hệtầng Long Đại tuổi Ordovic muộn-Silur sớm và hệ tầng Tân Lâm tuổi Devon. Hệ tầng Long Đại và hệ tầngTân Lâm gồm các trầm tích vụn cơ học xen lẫn thấu kính đá vôi và trầm tích núi lửa. Tổ hợp thạch kiến tạođồng tạo núi Paleozoi muộn gồm các đá granitoid của phức hệ Bến Giằng Quế Sơn. Tổ hợp thạch kiến tạođồng tạo núi Triat gồm các đá xâm nhập trung tính đến axit phức hệ Hải Vân và đá phun trào của phức hệChà Vằn. Tổ hợp thạch kiến tạo nội lục sau tạo núi Mesozoi muộn gồm các đá granitoid tuổi Creta củaphức hệ Bà Nà ...