Giọng điệu trong ca dao - Mấy vấn đề cần làm rõ

Giọng điệu trong ca dao không chỉ là yếu tố nghệ thuật mà còn là biểu hiện sâu sắc của tâm tư, tình cảm và tư duy của người dân. Ca dao, với sự phong phú về ngôn ngữ và hình thức, mang đến nhiều sắc thái cảm xúc khác nhau, từ vui tươi, lạc quan đến trầm buồn, suy tư. Việc phân tích giọng điệu giúp chúng ta hiểu rõ hơn về bối cảnh văn hóa, xã hội và lịch sử của cộng đồng, đồng thời khám phá những giá trị nhân văn tiềm ẩn trong từng câu chữ. Bài viết này sẽ làm rõ một số vấn đề liên quan đến giọng điệu trong ca dao, từ đặc điểm đến tác động, nhằm góp phần nâng cao nhận thức về vai trò của thể loại văn học dân gian này trong đời sống tinh thần của dân tộc.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Giọng điệu trong ca dao - Mấy vấn đề cần làm rõ56 LÊ XUÂN MẬU gia sáng tác ca dao như Nguyễn Du, Phan Bội Châu cũng phải vô danh hoá.GIỌNG ĐIỆU TRONG - Xét về đối tượng ca h át dốì đáp với chủ thể, đó cũng là phiếm chỉ: một chàngCA DAO - MẤY trai, một cô gái nào đó. Cũng có thể là nhiều ngưòi. Và cũng có thể chủ thể nóiDIỀU CẨM LÀM RÕ không phải là chính nó, mà chỉ là “giả tá” (Ai làm cho mẹ tôi già - Lưng eo vú dếchLÊ XUÂN MẬU1 *’ cho cha tôi buồn). - Có thể trong ngôn từ, môi trưòng diễn iọng diệu trong thơ trữ tìnha> là một xưởng đối đáp và hệ thống ngôn ngữ bình tác phẩm chuyên sâu dáng chú ý. Tuy dân đã đem lại cho ca dao một số yếu tốnhiên, trong khi khẳng định giọng điệu điệu nói nhiều hơn thơ trung dại nhưng dónhư một hiện tượng trong thơ hiện đại (chủ cũng chỉ là mầm mống “tư duy điệu nói”yếu trên cứ liệu thơ mối) tác giả lại phủ chử không phải là tính điệu nói như trongnhận sự tồn tại giọng điệu trong ca dao. thơ hiện đại sau này. (Điều này cũng ảnh Lập luận cùa tác giả có thể tóm lược hưỏng tới một số nhà thơ hiện đại dẫn dếnnhư sau: sự ca dao hoá thơ của họ như Bàng Bá Lân, Hoàng Trung Thông... )2. - Vì là sáng tác tập thể, ca dao biểu thị Đọc những lập luận ây ta không thâytâm tư tình cảm của một loại ngưòi, một sức thuyết phục, c ả về m ặt ngôn ngữ học,cộng đồng nào đó trong xã hội. Ca dao cả về đặc diểm sáng tác ca dao cũng nhưkhông xuất hiện giọng điệu chủ thể cá phương pháp so sánh lập luận dều có điểunhân mà chỉ có giọng điệu tập thể, quan chưa ổn.điểm tập thể. Ngôn ngữ học - nhất là ngành ngữ - Sự hoà lân giữa người nói - người dụng học - đã cho ta thấy hoạt động nóinghe trong ca dao không cho phép lời ca năng bao giò cũng diễn ra trong một hoàndao hiện ra như lời nói thực sự. Thi pháp ca cảnh cụ thể. Trong ngữ cảnh ấy nhũngdao biểu hiện ỏ các tứ thơ mẫu, có tính công người tham gia giao tiếp có tâm trang, cóthúc, theo mẫu đề. Lòi ca dao không phải là quan hệ nhất định và họ nói năng với mộtlòi cùa một nhân vật cụ thể. Những giọng nội dung rõ ràng không chỉ hiển hiện mà cóthương cảm, ai oán... của nó chỉ là những khi hàm ẩn. Giọng điệu trong nối năng, càtrạng thái cảm xúc, những sắc diệu tình từ cảm xúc, thái độ tới cách nói - bao giờcảm chưa phải là giọng điệu vởi tư cách cũng có thể tiếp nhận được với một tri thứchiện tượng thi pháp, hiện tượng thẩm mĩ nền cần có và những hiểu biết vể người nói,được nhà văn có ý thức thực hiện. về câu chuyện đang diễn ra. Văn thơ - dù - Hình tượng nhân vật trữ tình trong là bình dân hay bác học - cũng là một hìnhca dao (thường thống nhất với tác giả) bao thức giao tiếp. Thế thì sao ca dao lại khônggiờ cũng mang tính phiếm chỉ, không phải có giọng diệu? Trước hết là giọng điệu củamột cá nhân nào mà là bất cú ai trong hoàn chủ thể phát ngôn ở ca dao bao giờ cũng phải có. Nó là yếu tố có giá trị thẩm mĩ ítcảnh đó. Ngay các tác giả hữu danh tham nhiều, cao thấp là tuỳ ở từng bài (văn thơ Nhà giáo hưu trí ỏ Hà Nội. bác học cũng th ế thôi, đâu phải bài nàoNGHIÊN CỨU TRAO Đ ổ l 57cũng có giọng điệu hay, đáng thưỏng thức, đang buổi ban trưa...” nữa sẽ là có giọngkhen ngợi). điệu khi biết chắc đó là bản dịch thơ Đường Không thể lây tiêu chí giọng điệu cá của Lý Thân? Cũng không thể nói vì có ýthể độc đáo của tác giả trong tác phẩm để thức sáng tạo, giọng điệu mới có giá trịkhẳng định là có hay không có giọng điệu. diệu tính”. Sự cố ý chưa làm nên giá trị.Thơ trữ tình có nhiều bài tác giả đóng vai Mà sự không cố tình, cứ tự nhiên nhi nhiêntrò dẫn dắt, tường th u ậ t thì có thể bộc lộ có thể lại đạt kết quả, tạo ra một diệu tínhcông khai hay ẩn giấu giọng diệu cùa mình. dặc sắc.Một Nguyễn Nhược Pháp bộc lộ công khai ờ Đã cãn cứ vào cảm xúc, tâm trạng, cách“Chùa Hương”, một Nguyễn Du bộc lộ kín nói của nhân vật trữ tình mà vẫn phù nhậnđáo qua cách th u ậ t ỏ Kiểu là những dẫn giọng điệu ở ca dao thì cũng lạ! Việc đòi hỏichứng về giọng điệu tác giả có thể thây một tính cách nhân vật với tư cách là mộtdược. Nhưng rấ t nhiều tác giả không dể lại cá thể (có lí lịch trích ngang với dặc điểmdấu vết giọng diệu của mình mà chỉ để tâm hồn và những diễn biến tâm trạng... )nhân vật bộc lộ quan điểm, giọng điệu như một bài thơ hiện đại hoàn chỉnh - ởtrong tác phẩm. Nói giọng điệu Nguyễn dạng kể chuyện nữa - thì quả là khó cho caBính tương hợp với giọng diệu của nhân dao! Nói rằng tâm trạng này, cảm xúc ấyvật trong “Mưa xuân” chỉ là suy diễn từ thì ai thuộc loại người ấy đều có như th ế cảcách... liên văn bản!Từ đặc điểm sáng tác 3 ...