Bảng giá trị của văn hóa Việt Nam trong hành trình chuyển từ truyền thống sang hiện đại

Bài viết phân tích một số giá trị chính trong văn hóa truyền thống Việt Nam; sự chuyển đổi các giá trị trong văn hóa Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại qua ba thời kỳ của văn hóa Việt Nam, kể từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo đến nay bằng những bước đi phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Đồng thời, bài viết khẳng định những giá trị mới của văn hóa Việt Nam hôm nay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Bảng giá trị của văn hóa Việt Nam trong hành trình chuyển từ truyền thống sang hiện đại Tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 11(84) - 2014 BẢNG GIÁ TRỊ CỦA VĂN HÓA VIỆT NAM TRONG HÀNH TRÌNH CHUYỂN TỪ TRUYỀN THỐNG SANG HIỆN ĐẠI ĐỖ HUY * NGUYỄN THU NGHĨA ** Tóm tắt: Bài viết phân tích một số giá trị chính trong văn hóa truyền thống Việt Nam; sự chuyển đổi các giá trị trong văn hóa Việt Nam từ truyền thống đến hiện đại qua ba thời kỳ của văn hóa Việt Nam, kể từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo đến nay bằng những bước đi phù hợp với thực tiễn Việt Nam. Đồng thời, bài viết khẳng định những giá trị mới của văn hóa Việt Nam hôm nay. Từ khóa: Giá trị văn hóa truyền thống; bản sắc văn hóa; nhân cách văn hóa. Nhìn vào lịch sử hàng nghìn năm của người Việt, nhiều nhà văn hóa học đã nói đến một hằng số văn hóa gồm 3 yếu tố: địa văn hóa nhiệt đới, gió mùa bán đảo; cư dân sống thành làng xã làm ruộng, làm vườn; có thiết chế gia đình huyết tộc như nhiều dân cư Nam Á khác. Cơ sở của bảng giá trị văn hóa truyền thống này gắn với địa chính trị của người Việt ở sát nước Trung Hoa láng giềng to lớn, mặt nhìn ra Biển Đông và lưng tựa vào dãy Trường Sơn hùng vĩ, bao quanh là văn hóa Chăm và một vài nền văn hóa của các cư dân Nam Á khác như Lào và Campuchia. Con đường giao tiếp văn hóa của người Việt rộng mở thênh thang với tất cả các học thuyết Nho, Phật, Lão ở phương Đông, cũng như nhiều nền văn hóa ở phương Tây tràn tới. Các hệ tư tưởng vào văn hóa Việt bao giờ cũng được Việt hóa một cách cẩn trọng bởi vì người Việt Nam có nền văn hóa bản địa đã tồn tại rất lâu đời 102 Người Việt có một chủ nghĩa nhân văn rõ rệt, ở đó hòa quyện bốn yếu tố cơ bản như những hằng số xuyên suốt chiều dài lịch sử dân tộc và tạo thành các giá trị nền tảng của bảng giá trị văn hóa: chủ nghĩa yêu nước đậm đà tinh thần cộng đồng; tinh thần vị tha cao thượng là cơ sở của chủ nghĩa khoan dung Việt Nam; ý chí tự lập, tự cường mạnh mẽ biểu hiện một tinh thần quật khởi và sức sống mãnh liệt trước mọi khó khăn; tinh thần đoàn kết gia đình, làng xã, quốc gia và tộc người.(*) Trên nền tảng chủ nghĩa nhân văn của người Việt, nền văn hóa truyền thống Việt Nam đã trải qua những quá trình đan xen văn hóa, chấp nhận văn hóa, cách tân, khuếch tán và tăng trưởng văn hóa, mở rộng cơ chế nội sinh, gìn giữ Giáo sư, tiến sĩ, Viện Triết học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. (**) Tiến sĩ, Viện Triết học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam. (*) Bảng giá trị của văn hóa Việt Nam... cái bất biến tương đối, tạo nên sự luân chuyển không ngừng. Quá trình đó tạo nên bản sắc, phẩm giá văn hóa Việt Nam. Phẩm giá này vừa là nguồn cội của nhân cách văn hóa vừa tạo ra những giá trị gốc trong bảng giá trị Việt Nam. Người Việt thường “bán anh em xa, mua láng giềng gần”, “xả thân thành nhân”, yêu nước trước rồi đến yêu nhà sau, thương người trước, thương mình sau. Trong lối sống, người Việt Nam khoan dung cho mọi “kẻ chạy lại” và gìn giữ sự hòa hiếu. Nhân cách văn hóa Việt Nam yêu cái đúng, ghét cái sai, quý trọng cái tốt, căm ghét cái vô đạo đức và đặc biệt mỹ cảm của người Việt Nam vô cùng sâu sắc. Người ta gọi dân tộc Việt Nam là một dân tộc anh hùng và nghệ sĩ. Người Việt sống thiên về thực tiễn, thiết thực, tiết kiệm, ham học và nặng tình, nặng nghĩa. Trong lương thức mỗi con người, một niềm xác tín gắn chặt với sự quan sát kinh nghiệm truyền thống, với phong tục, với tập quán từ đời này truyền cho đời khác thông qua các giao tiếp và những điều răn dạy tự nhiên của văn hóa gia đình. Nhà - Làng Nước là lẽ sống của người Việt Nam. Quê hương trong tâm thức người Việt Nam như cha, như mẹ, ông bà, tổ tiên. Không có quê hương thì người Việt Nam sẽ “không lớn nổi thành người”. Biết ơn những người đã có công truyền nghề, giáo dục, giáo dưỡng và các anh hùng, liệt sĩ, văn hóa tâm linh Việt Nam gắn liền với các ngày lễ trang nghiêm trên bàn thờ gia đình, nhà thờ tổ, thờ họ, thờ thành hoàng và với những hội làng, hội nước sôi động, tráng lệ trên tất cả các vùng của đất nước. Tình yêu làng, yêu nước, yêu những người thân thuộc là những tình cảm rất thiêng liêng của người Việt Nam. Nhiều nhà văn hóa học đã xếp bảng giá trị văn hóa truyền thống Việt Nam vào chủ nghĩa duy cảm chứ không phải chủ nghĩa duy lý, bởi vì lối sống cổ truyền của người Việt Nam là “một trăm cái lý không bằng một tý cái tình”. Trong sâu thẳm tâm hồn của mỗi con người Việt Nam, mẹ là biểu tượng văn hóa thường trực, lung linh và đậm đà nhất. Nhân cách của mỗi người Việt Nam lớn lên từ tiếng ru của mẹ âm vang trong lũy tre làng, thênh thang trên những cánh đồng đầy ắp nắng gió và mênh mang trong những đêm trăng sáng. Hình tượng mẹ trong tâm thức người Việt Nam thiêng liêng và thành kính. Các nhà văn hóa học đã phát hiện một nguyên lý mẹ, nguyên lý âm trong cấu trúc văn hóa Việt Nam từ sản xuất, chiến đấu, lưu giữ, truyền đạt đến tiêu dùng. Trong lao động, người phụ nữ Việt Nam đã “chồng cày, vợ cấy” vất vả trên đồng cạn, dưới đồng sâu, cửi canh khuya sớm khắp thôn c ...