Đặc sắc ngôn ngữ thơ Nguyễn Công Trứ

Bài viết chỉ ra, phân tích, luận giải và xác định những đặc sắc của ngôn ngữ thơ Nguyễn Công Trứ, từ bao quát chung đến ngôn ngữ theo thể loại - hai thể loại mà Nguyễn Công Trứ có nhiều cách tân, sáng tạo nhất: thơ Đường luật và thơ ca trù/hát nói (đặc biệt là thơ ca trù). Cũng từ đây, bài viết khẳng định những đóng góp lớn lao của Nguyễn Công Trứ cho lịch sử thơ ca dân tộc và đề xuất hướng tiếp thu thành tựu lao động sáng tạo nghệ thuật của tiền nhân.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Đặc sắc ngôn ngữ thơ Nguyễn Công TrứTẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 09 - 2018ISSN 2354-1482ĐẶC SẮC NGÔN NGỮ THƠ NGUYỄN CÔNG TRMai Thị Huệ1TÓM TẮTBài viết chỉ ra, phân tích, luận giải và xác định những đặc sắc của ngôn ngữ thơNguyễn Công Trứ, từ bao quát chung đến ngôn ngữ theo thể loại - hai thể loại màNguyễn Công Trứ có nhiều cách tân, sáng tạo nhất: thơ Đường luật và thơ ca trù/hát nói (đặc biệt là thơ ca trù). Cũng từ đây, bài viết khẳng định những đóng góp lớnlao của Nguyễn Công Trứ cho lịch sử thơ ca dân tộc và đề xuất hướng tiếp thu thànhtựu lao động sáng tạo nghệ thuật của tiền nhân...Từ khóa: Nguyễn Công Trứ, đặc sắc, ngôn ngữ thơ, thơ ca trù, hát nói1. Mở đầumang đậm hơi thở của đời sống, sốngNguyễn Công Trứ (1778 - 1858) sít, trần trụi, đầy cá tính vừa mang tínhmột kẻ sĩ, một nhà thơ lớn, độc đáo vàonghệ thuật cao.loại có một không hai trong văn họcNguyễn Công Trứ là người thực tài,Việt Nam. Ông để lại một sự nghiệptừng trải qua “trường văn, trận bút”,sáng tác hầu như hoàn toàn bằng chữtừng đậu giải nguyên trường Nghệ...Nôm, gồm 53 bài thơ Đường luật và cổnghĩa là ông có đủ tố chất, điều kiện củaphong; 61 bài hát nói; 1 bài phú; một sốmột trí thức/ kẻ sĩ, một nhà thơ lớn đángcâu đối, tấu, sớ; 3 bài thơ chữ Hán (1nể trọng trong thời đại ông. Thế nhưngbài tự thọ, 2 bài họa) [1].Nguyễn Công Trứ chỉ sáng tác hầu nhưNgôn ngữ Nguyễn Công Trứ là mộthoàn toàn bằng chữ Nôm (có ba bàiloại ngôn ngữ rõ ràng dễ hiểu, gần gũibằng chữ Hán nhưng thực ra khôngvới quần chúng đông đảo và đặc biệtthuộc phạm trù thơ nghệ thuật). Giỏi cảđậm chất xứ Nghệ. Nguyễn Công Trứchữ Hán và chữ Nôm, nhưng chỉ sángnói về mọi điều một cách rất tự nhiên,tác bằng chữ Nôm; sáng tác bằng chữdường như không trau chuốt: “Ngôn từNôm nhưng lại chỉ dùng một loại ngônhào sảng, mạnh mẽ nhưng không vướngngữ với những đặc điểm như trên, hẳnvào sáo ngữ bởi có nội dung biểu đạtông có lý do riêng của mình.tương ứng. Đọc Nguyễn Công Trứ cóCó lẽ Nguyễn Công Trứ muốn pháthể thấy rõ lối nói hoa hòe, hoa sói, uốnđi cái khuôn mẫu văn chương theoéo “lịch lãm” hay tỏ ra làm duyên làmkiểu “hư văn” có phần “khoe chữ” lắmdáng không hề phù hợp với tạng conkhi đến sáo rỗng đã tồn tại bấy lâu.người này. Cách nói của ông là cách nóiNếu trên phương diện tư tưởng hànhtrần trụi, khi cần có thể văng tục, văngvi, Nguyễn Công Trứ nổi tiếng “gâytục một cách hồn nhiên” [2]… Ấy thếsự” với thứ đạo đức hủ nho thì trênnhưng đấy là một thứ ngôn ngữ có sắcphương diện sáng tác văn chương, ôngnét riêng, khó có ai có thể có được, vừalà người tiên phong trong việc xây1Trường Đại học Đồng NaiEmail: maihue1978@gmail.com73TẠP CHÍ KHOA HỌC - ĐẠI HỌC ĐỒNG NAI, SỐ 09 - 2018dựng cách làm văn nghệ mới. Chínhviệc không cắt tỉa, chạm trổ, đẽo gọt,uốn éo ấy tạo nên cái hay của ngônngữ thơ Nguyễn Công Trứ. Đấy là cáihay của nguyên sơ, của sự vô tư hồnnhiên (“mộc mạc lọ gì phải điểmtrang” - Nguyễn Trãi): “Tau ở nhà tautau nhớ mi/ Nhớ mi nên phải bướcchân đi” (Bỡn nhân tình)... Hay:“Một lưng một vốc kém chi môCho biết chanh chua khế cũng chuaĐã chắc bữa trưa chưa bữa tốiMà tham con diếc tiếc con rôTrăm điều đổ lại cho nhà oảnNhiều sãi không ai đóng cửa chùaKhó bó cái khôn còn nói khéoDẫu ai có quấy vấy nên hồ”(Trò đời)Xẻ dọc, chẻ ngang thành ngữ, tụcngữ, sau đó ghép lại thành một bài thấtngôn bát cú đầy đủ niêm, luật, vần,đối… Chỉ người tài hoa như NguyễnCông Trứ mới làm được việc này.Cũng lần đầu tiên, với NguyễnCông Trứ, hình ảnh những con cò, contép, con tôm trong ca dao mới đi vàothơ văn bác học mang tính biểu trưngcho cái tần tảo, vất vả, cơ cực của ngườiphụ nữ lao động một cách sinh động,biểu cảm đến thế:“… Thương cái cò lặn lội bờ sông,Tiếng nỉ non gánh gạo đưa chồng… Nghĩa tép tôm ai nỡ dứt tình,Ơn thủy thổ phải đền cho vẹn xóng”(Gánh gạo đưa chồng)ISSN 2354-1482Cũng sử dụng triết lý, nhưng triết lýcủa Nguyễn Công Trứ rất mộc mạc, giảnđơn như bản tính người dân xứ Nghệ:“No thời ra bụt đói ra ma,Chẳng lạ nhân tình đất kẻ taKhôn khéo chẳng qua thằng có củaYêu vì đâu đến đứa không nhà. ”(Thế tình đối với cảnh nghèo)Xưa nay, nói về kiếp người, đờingười, các nhà thơ hay dùng “trămnăm”, Nguyễn Công Trứ không thế,ông thường quy cuộc đời ra “ngày” vàông ý thức mỗi ngày qua đi cuộc đờihao mòn một ít:“Nhân sinh ba vạn sáu nghìn thôi.Vạn sáu tiêu nhăng đã hết rồi. ”(Chí ngao du)Đọc Nguyễn Công Trứ dù ở thể loạinào, ta đều thấy ngôn ngữ trong sángtác của ông đều rất mộc mạc, gần gũivới lời ăn tiếng nói của nhân dân, mangđậm hơi thở của đời sống. Tuy nhiêncũng là ngôn ngữ của một chủ thể sángtạo (Nguyễn Công Trứ) nhưng ở từngthể loại lại có những đặc sắc riêng. Tiêubiểu cho ngôn ngữ nghệ thuật củaNguyễn Công Trứ là ngôn ngữ tác giả ởhai thể loại: thơ Đường luật (thể loạingoại nhập) và thơ ca trù/ hát nói (thểloại bản địa/ dân tộc).2. Sắc riêng ngôn ngữ thơ NguyễnCông Trứ ở thể thơ Đường luậtCách đây hơn nửa ...