Kiểm toán hoạt động chuyển giá trong các doanh nghiệp FDI ở Việt Nam hiện nay

Thời gian qua, Chính phủ đã ban hành, sửa đổi nhiều quy định nhằm tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp (DN), cải thiện môi trường đầu tư minh bạch, tăng chỉ số cạnh tranh, góp phần thu hút nhà đầu tư nước ngoài- một bộ phận quan trọng góp phần làm cho nền kinh tế có nhiều thay đổi tích cực. Bài viết đề cập tới kiểm toán hoạt động chuyển giá trong các DN FDI, một khía cạnh trong quản lý chuyển giá hiện nay.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Kiểm toán hoạt động chuyển giá trong các doanh nghiệp FDI ở Việt Nam hiện nay KIỂM TOÁN HOẠT ĐỘNG CHUYỂN GIÁ TRONG CÁC DOANH NGHIỆP FDI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY TS. Đào Minh Hằng1 Tóm tắt: Thời gian qua, Chính phủ đã ban hành, sửa đổi nhiều quy định nhằm tháo gỡ khó khăn, hỗ trợ doanh nghiệp (DN), cải thiện môi trường đầu tư minh bạch, tăng chỉ số cạnh tranh, góp phần thu hút nhà đầu tư nước ngoài- một bộ phận quan trọng góp phần làm cho nền kinh tế có nhiều thay đổi tích cực. Tuy nhiên còn có nhiều bất cập trong hoạt động này, nổi bật là vấn đề về nghĩa vụ thuế và bài toán quản lý các hoạt động chuyển giá ở các DN có vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (DN FDI), tác động xấu đến môi trường đầu tư của Việt Nam. Bài viết đề cập tới kiểm toán hoạt động chuyển giá trong các DN FDI, một khía cạnh trong quản lý chuyển giá hiện nay. Từ khóa: chuyển giá, DN FDI, giao dịch liên kết, kiểm toán độc lập, kiểm toán nhà nước TRANSFER PRICING AUDIT OF FDI ENTERPRISES IN VIETNAM Abstract: Recently, the Government has issued and amended many regulations to remove difficulties, support enterprises, improve the transparency in investment environment, increase the competitiveness index, attract the Foreign investors - an important part in contributing many positive changes in the economy. However, there are many shortcomings in this activity: the problem of tax compliance and managing foreign invested enterprises transfer pricing, which adversely affect the investment environment in Vietnam. The article mentions FDI transfer pricing audit, an aspect of managing transfer pricing. Keywords: transfer pricing, FDI enterprises, related party transaction, independent audit, state audit 1. TỔNG QUAN VỀ CHUYỂN GIÁ VÀ KIỂM TOÁN HOẠT ĐỘNG CHUYỂN GIÁ 1.1. Chuyển giá Kể từ khi được đề cập lần đầu vào thập kỷ 30 của thế kỷ XX, cho tới nay có nhiều quan điểm được các nhà nghiên cứu đưa ra về chuyển giá. Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế OECD đã xác định “Chuyển giá là việc thực hiện chính sách giá đối với sản phẩm (tài sản hữu hình, vô hình, dịch vụ, lãi tiền vay) được chuyển dịch giữa các bên có quan hệ liên kết không theo giá giao dịch thông thường trên thị trường, nhằm tối thiểu hóa tổng số thuế phải nộp của tất cả các bên liên kết trên toàn cầu” [7]. Nhiều nhà nghiên cứu cùng quan điểm về mục đích của các DN khi làm rõ “chuyển giá” hay “định giá chuyển giao” gắn với việc thực hiện chính sách giá với hàng hoá, dịch vụ, tài sản giao dịch giữa các thành viên tập đoàn, công ty có mối liên kết không theo các tiêu chuẩn giá thị trường [10]. E. Baistrocchi và I.Roxan (2012), Gary Stone (2012) cho rằng đây là hoạt động mang tính chủ quan, cố ý, thông đồng của các tập đoàn, công ty đa quốc gia bằng 1 Trường Đại học Hải Phòng; Email: hangdm@dhhp.edu.vn 752 INTERNATIONAL CONFERENCE PROCEEDINGS: GLOBAL FDI AND RESPONSES OF FDI ENTERPRISES IN VIETNAM IN THE NEW CONTEXT 753 cách định giá mua bán sản phẩm, nguyên liệu… trong cùng tập đoàn không tuân theo giá thị trường [3]. Để làm được điều này, công ty đa quốc gia vận dụng khác biệt trong chính sách, ưu đãi thuế, chênh lệch thuế suất giữa các quốc gia để xây dựng chính sách giá giao dịch nội bộ. Thực tế, nhóm lợi ích hoặc tập đoàn không nhất thiết phải có tính đa quốc gia, DN FDI mà có thể là nhóm công ty nội địa hoặc độc lập nhưng chủ sở hữu có quan hệ liên kết với nhau. Phạm vi bài viết chỉ đề cập và phân tích vấn đề với đối tượng là DN FDI. Các hình thức chuyển giá của DN FDI và các tác động tới nước nhận đầu tư Hình thức chuyển giá có thể nhận biết từ khi thành lập cho tới khi đi vào sản xuất kinh doanh gắn với các giao dịch liên kết (GDLK) giữa công ty mẹ (nước đầu tư) và công ty con (nước tiếp nhận đầu tư): nâng giá trị vốn góp để tăng chi phí đầu vào, khấu hao, giảm thuế phải nộp cho nước sở tại; mua giá cao vật tư từ công ty mẹ/ liên kết ở nước ngoài; làm quảng cáo, tiếp thị, nghiên cứu với chi phí cao ở nước ngoài,… và bán giá thấp cho công ty liên kết ở nước ngoài. Để thực hiện các hình thức trên, DN FDI chuyển giá sử dụng thủ thuật hạch toán sai các chi phí; dựa vào chính sách ưu đãi giữa các vùng miền của nước nhận đầu tư để sáp nhập, giải thể, điều chuyển địa điểm kinh doanh; … Không thể phủ nhận đóng góp của các dự án FDI đối với sự phát triển kinh tế - xã hội của nước nhận đầu tư, tuy nhiên, việc chuyển giá của DN FDI có nhiều ảnh hưởng tiêu cực đến các nước này như phản ánh sai lệch kết quả hoạt động của nền kinh tế, gây thất thu ngân sách, tác động tiêu cực đến cán cân thương mại và cán cân thanh toán, tạo sự cạnh tranh bất bình đẳng, gây khó khăn cho DN nội địa, làm sụt giảm hiệu quả đầu tư vốn FDI, tăng chi phí quản lý và tăng rủi ro trong quản trị thuế của nước nhận đầu tư, … 1.2. Kiểm toán hoạt động chuyển giá Kiểm toán hoạt động chuyển giá là việc KTV đánh giá GDLK có dấu hiệu chuyển giá theo hai cách: (1) Kiểm toán hoạt động với đối tượng là hành vi có dấu hiệu chuyển giá, chủ thể thường là kiểm toán nhà nước (KTNN) nhằm phát hiện chuyển giá, đánh giá việc tuân thủ pháp luật, chính sách của quốc gia, góp phần giải quyết vấn đề bất bình đẳng thuế giữa DN FDI và DN nội địa, chống thất thu ngân sách; (2) Kiểm toán giao dịch phát sinh với bên có quan hệ liên kết với DN FDI trong kiểm toán BCTC, chủ thể thường là kiểm toán độc lập (KTĐL) với mục tiêu đưa ý kiến xác nhận giá trị GDLK có dựa trên chuẩn mực kế toán, tuân thủ pháp luật, phản ánh trung thực, hợp lý. Tuy nhiên các phát hiện về chuyển giá trong kiểm toán BCTC rất thấp và ít được công bố, do các công ty KTĐL thường chỉ tư vấn cho DN trong thư quản lý. Các GDLK ...