Cơ sở phân loại chi Đẻ Cau (lithocarpus blume) thuộc họ dẻ (fagaceae dumort.) ở Việt Nam

Nghiên cứu phân loại nào mang tính hệ thống từ việc lựa chọn hệ thống phân loại cho đến mô tả các taxon; số lượng và vị trí một số taxon trong chi này ở Việt Nam đã thay đổi và cập nhật; danh pháp và mô tả của nhiều taxon cần thay đổi và bổ sung. Việc có một công trình nghiên cứu Cơ sở phân loại chi Lithocapus Blume ở Việt Nam một cách toàn diện là rất cần thiết.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Cơ sở phân loại chi Đẻ Cau (lithocarpus blume) thuộc họ dẻ (fagaceae dumort.) ở Việt NamHỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5CƠ SỞ PHÂN LOẠI CHI DẺ CAU (Lithocarpus Blume)THUỘC HỌ DẺ (Fagaceae Dumort.) Ở VIỆT NAMĐỖ THÙY LINH, NGUYỄN TRUNG THÀNHTrường i h Kh a hnhiênih QgiaiNGUYỄN THẾ CƯƠNG, ĐỖ VĂN HÀI, DƯƠNG THỊ HOÀNi n inh h i v T i ng yên inh vậi n nKh a h v C ng ngh iaỞ Việt Nam, chi Lithocarpus Blume được ghi nhận có 115 loài và 2 thứ. Toàn bộ các loàithuộc chi này ở Việt Nam là các loài cây gỗ, nhiều loài có giá trị kinh tế cao. Đặc biệt, hệ thựcvật Việt Nam có 44 loài và 2 thứ thuộc chi Lithocarpus Blume là loài đặc hữu. Nhiều loài qúyhiếm có nguy cơ tuyệt chủng, đã có 14 loài có tên tronghia 2007 Tuy nhiênđến nay, vẫn chưa có một nghiên cứu phân loại nào mang tính hệ thống từ việc lựa chọn hệthống phân loại cho đến mô tả các taxon; số lượng và vị trí một số taxon trong chi này ở ViệtNam đã thay đổi và cập nhật; danh pháp và mô tả của nhiều taxon cần thay đổi và bổ sung. Việccó một công trình nghiên cứu Cơ sở phân loại chi Lithocapus Blume ở Việt Nam một cách toàndiện là rất cần thiết.I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU1. Phương pháp kế thừaKế thừa các kết quả nghiên cứu liên quan đến hệ thống học, phân loại học thực vật trướcđây về chi Lithocarpus Blume trên thế giới và tại Việt Nam.2. Phương pháp nghiên cứuPhương pháp so sánh hình thái được sử dụng để phân loại các taxon trong chi LithocarpusBlume ở Việt Nam. Trong đó, cơ quan sinh sản là yếu tố quan trọng vì nó là cơ quan ít biến đổivà ít phụ thuộc vào điều kiện môi trường bên ngoài. Khóa định loại đến các taxon được xâydựng theo kiểu khóa lưỡng phân.II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU1. Đặc điểm hình tháiKiểu thân: Các đại diện thuộc chi Lithocarpus Blume ở Việt Nam là cây thân gỗ, hiếm khilà cây thân bụi. Các loài có thân gỗ trong chi này có thể là cây gỗ lớn (chiều cao thân 25-30m,thậm chí tới 40m, đường kính thân đạt tới trên dưới 1m); cây gỗ trung bình (chiều cao thân 1520m); hoặc cây gỗ nhỏ (chiều cao thân 5-10m); một số ít loài được mô tả là cây thân bụi, chiềucao 2-4m. Vỏ cây của các đại diện chi Lithocarpus Blume ở Việt Nam thường có màu nâu xám,dày và có những vết nứt rất đặc trưng của họ Fagaceae. Vỏ của các đại diện của chi này thườnggiòn, khó bóc, có ít xơ sợi và thường lấn sâu vào lớp giác gỗ khoảng 2-4mm. Thân thường phâncành nhiều. Cành non thường không có lông hoặc có lông, thường có nhiều bì khổng, sau đónhẵn, khi khô thường có khía và rãnh dọc.Chồi đỉnh: Chồi đỉnh là một cấu trúc được hình thành bởi nhiều lá bắc dạng vảy mọc chụmvới nhau ở đỉnh cành. Các vảy thường xếp lợp lên nhau, đôi khi chúng xếp thành 2 dãy songsong hay xếp thẳng hàng. Chồi đỉnh thường có hình trứng đến hình bầu dục.127HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5Lá và lá kèm: Lá đơn, cách hoặc vòng xoắn, luôn luôn có lá kèm. Phiến lá hình trứng, hìnhmũi giáo, hình trứng ngược, hình bầu dục hoặc hình thoi. Mép lá nguyên, lượn sóng, có khíahoặc có răng cưa ở phía nửa trên của chóp lá. Chóp lá có thể tù, tròn, tam giác, nhọn đến thuônnhọn, có thể có mũi nhọn hoặc có đuôi. Gốc lá có thể thuôn nhọn, nhọn hoặc tù. Các loài thuộcchi Lithocarpus Blume có lá kèm, lá kèm thường rụng sớm. Vị trí lá kèm thường đính ở hai bêncuống lá. Lá kèm thường có hình kim, hình bầu dục thuôn hoặc hình trứng thuôn.Cụm hoa: Các đại diện chi thuộc Lithocarpus Blume là cây đơn tính cùng gốc. Các hoathường tập hợp thành bó trên một trục tạo thành cụm hoa dạng bông (gié) ở nách lá hoặc đỉnhcành. Các bông có thể đơn hoặc phân nhánh. Cụm hoa có thể là cụm hoa hỗn hợp với hoa đực ởphần trên đỉnh, hoa cái ở phần gốc. Hoặc cụm hoa là đơn tính chỉ gồm một thứ hoa đực hoặchoa cái.Hoa: Hoa đơn tính. Hoa đực mọc đơn độc hoặc thành cụm 3-7 hoa dọc theo trục cụm hoa;bao hoa (gồm các lá đài) hình chuông hoặc hình chén, xẻ (4-)6 (-7) thùy; tràng tiêu giảm hoàntoàn; nhị (8-)12 (-15), chỉ nhị mảnh, bao phấn đính ở lưng; bầu tiêu giảm. Hoa cái mọc đơn độchoặc thành cụm 3-7 (15) hoa, nhưng thường chỉ có 1-3 hoa phát triển. Bao hoa khá phát triển, xẻthùy; nhị lép10-12; bầu hạ, 3 (-6) ô; vòi nhụy 3-6 (-15), hình nón hay hình trụ, thẳng đứng hoặcloe, rời hoặc dính lại với nhau ở phần gốc. Ở hoa cái, lá bắc hoa dính nhau, bao quanh bầu, saunày phát triển thành đấu, đồng trưởng.Đấu: Đấu có thể đơn độc hoặc nằm trong cụm 1-3 đấu, rất hiếm khi trong 1 cụm có nhiềuhơn 3 đấu phát triển. Đấu của các đại diện thuộc chi Lithocarpus Blume không tự mở. Đấukhông cuống hoặc có cuống dài 0,5-2cm. Đấu có thể bao phủ toàn bộ quả, dài gấp nhiều lầnquả, đấu bao quanh quả hoặc chỉ ở phía đế của quả. Bề mặt của đấu có thể phủ lông hoặc không.Đấu có thể còn có các vảy lá bắc hình kim, hình tam giác, hình thoi, hình dùi...Quả: Quả hạch hay thường được gọi là “hạt”. Quả luôn nằm đơn độc trong mỗi đấu. Quảhình cầu, hình cầu dẹt, hình bán cầu, một số loài quả có hình nón, hình xoan. Vỏ quả ngoài củacác loài thuộc chi này thường rất mỏng, cứng, có chất gỗ, khi khô có màu nâu đến nâu đen. Bềmặt quả thường nhẵn, một số loài có phủ lông ngắn và thưa hoặc được phủ lông nhung dày. Rốnquả có thể lõm, phẳng hoặc lồi; đôi khi diện tích của rốn quả chiếm đến gần hết bề mặt của quả.2. Vị trí và phân loạiCho đến nay, có nhiều tác giả lựa chọn việc sắp xếp chi Lithocarpus nói riêng và các chitrong họ Fagaceae nói chung vào các vị trí phân loại khác nhau. Nghiên cứu hệ thống phân loạivề chi Lithocarpus Blume của một số tác giả, chúng tôi cho rằng có thể tổng hợp thành 3 loạiquan điểm khác nhau:Quan điểm thứ nhất, chưa coi Fagaceae thành một họ độc lập như hệ thống của Bentham &Hooker (1862-1893), hệ thống này xếp chi Lithocarpus và các chi thuộc họ Fagaceae trong họCupuliferae (bao gồm các họ Betulaceae, Corylaceae và Fagaceae).Quan điểm thứ hai, coi Fagaceae thành một họ độc lập, gồm 7-9 chi và được chia thành 2-5phân họ hoặc chia tiếp đến các tông. Thuộc ...