Phân loại Chi Lan Đồng danh thrixspermum lour. họ lan (orchidaceae juss.) ở Việt Nam

Để góp phần xây dựng bộ Thực vật chí Việt Nam, việc hoàn chỉnh những dẫn liệu phân loại của từng nhóm taxon thuộc các họ thực vật khác nhau là rất cần thiết. Trong khuôn khổ của báo cáo này, chúng tôi trình bày kết quả nghiên cứu phân loại chi Lan Đồng danh (Thrixspermum Lour.), thuộc họ Lan (Orchidaceae Juss.) ở Việt Nam.
Nội dung trích xuất từ tài liệu:
Phân loại Chi Lan Đồng danh thrixspermum lour. họ lan (orchidaceae juss.) ở Việt NamHỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5PHÂN LOẠI CHI LAN ĐỒNG DANH-Thrixspermum Lour.HỌ LAN (Orchidaceae Juss.) Ở VIỆT NAMi nnDƯƠNG ĐỨC HUYẾNi n inh h i v T i ng yên inh vậKh a h v C ng ngh iaĐể góp phần xây dựng bộ Thực vật chí Việt Nam, việc hoàn chỉnh những dẫn liệu phân loạicủa từng nhóm taxon thuộc các họ thực vật khác nhau là rất cần thiết. Trong khuôn khổ của báocáo này, chúng tôi trình bày kết quả nghiên cứu phân loại chi Lan Đồng danh (ThrixspermumLour.), thuộc họ Lan (Orchidaceae Juss.) ở Việt Nam.I. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨUPhương pháp nghiên cứu được sử dụng là phương pháp so sánh hình thái. Đây là phươngpháp truyền thống, phổ biến, đơn giản nhưng đảm bảo đủ độ tin cậy.II. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU1. Đặc điểm sinh học của chi ThrixspermumCác đại diện của chi Thrixspermum Lour. là cây thân thảo, sống phụ sinh, đơn trục, kíchthước trung bình, đứng hoặc rủ. Lá phẳng, không có dạng hình trụ hay dẹp bên, đôi khi nạc, cóbẹ. Cụm hoa chùm bên, ở nách lá. Hoa chóng tàn, thường nở luân phiên trong vòng nửa ngày,kích thước hoa đa dạng, từ nhỏ tới trung bình, đường kính từ vài milimet tới vài centimet. Láđài và cánh hoa thường đồng dạng. Cánh môi dính phần gốc với phần cuối của chân cột, bấtđộng, hình túi nhưng không phải cựa thật, bề mặt thường có lông hoặc nhú, thường có 3 thùy;thùy bên đứng; thùy giữa khá dầy và nạc. Cột ngắn, khỏe với chân cột dài. Khối phấn 4, dạngsáp, xếp thành 2 cặp không đều, gần hình cầu, đính trên một cán rộng rất ngắn với một đĩa dính.Quả dài, mỏng mảnh.2. Phân loại chi Thrixspermum ở Việt NamChi Lan Đồng danh (Thrixspermum Lour.) là một chi không nhỏ, có số lượng loài biếnđộng từ 100-150, phân bố từ Sri Lanka và Ấn Độ đến các đảo Thái Bình Dương. TheoAveryanov (1994), chi Thrixspermum Lour. được xếp vào tông Vandeae Lindl., phân họVandoideae Endl., thuộc họ Lan (Orchidaceae Juss.). Khóa định loại các loài thuộc chiThrixspermum Lour. hiện biết ở Việt Nam được xây dựng dựa trên các đặc điểm hình thái củacác đại diện của chi này. Việt Nam có 15 loài xếp vào 2 sectio. Dưới đây là khóa định loại cácsectio và các loài thuộc chi Thrixspermum ở Việt Nam.THRIXSPERMUM Lour.-ĐỒNG DANH, BẠCH ĐIỂM, MAO TỬ1790. Fl. Cochinch.: 519; Seidenf. 1988. Opera Bot. 95. 149-167.-Dendrocolla Blume,1825. Bijdr. 6; id. 1825. ibid. 7: 286. Typus: Thrixspermum centipeda Lour.Khóa định loại các sectio thuộc chi Thrixspermum Lour. ở Việt Nam1A. Trục cụm hoa xếp xít, hoa xếp 2 dãy; thân không rút ngắn .............. Sect. Thrixspermum3B. Trục cụm hoa không xếp xít, hoa xếp xoắn, thân rút ngắn với lá mọc gần nhau ...................................................................................................................................... Sect. Fornicaria109HỘI NGHỊ KHOA HỌC TOÀN QUỐC VỀ SINH THÁI VÀ TÀI NGUYÊN SINH VẬT LẦN THỨ 5a. Thrixspermum sect. Thrixspermum- Orsidice Reichb. f. 1854. Bonplandia 2: 93.Thuộc sectio này có 5 loài ở Việt Nam. Dưới đây là khóa định loại các loài.1A. Lá đài và cánh hoa có chiều dài lớn hơn 3 lần chiều rộng2A. Lá đài dài gần 3cm, gấp hơn 2 lần cánh môi; thùy giữa cánh môi dầy, hình bầu dục,đỉnh tròn hay tù .......................................................................................................... Th. centipeda2B. Lá đài thường dài gần 1,5cm, ngắn hơn 2 lần cánh môi; thùy giữa cánh môi mỏng, hìnhmác, đỉnh hình côn hay hơi nhọn ................................................................................. Th. fragans1B. Lá đài và cánh hoa có chiều dài nhỏ hơn 3 lần chiều rộng3A. Lóng thân dài 3-4cm; lá hình trứng, phần gốc ôm thân, dài gần 5cm, rộng 2-5cm;cuống cụm hoa dài khoảng 10cm; hoa màu tím nhợt ........................................... Th. amplexicaule3B. Lóng thân dài 2-3cm. Lá hình bầu dục, hình mác, phần gốc không ôm thân, dài gần 515cm, rộng 2-3cm; cuống cụm hoa ngắn hơn 10cm; hoa màu vàng nhạt4A. Lá đài dài gần 2,5cm. Thùy bên cánh môi hẹp, phần đỉnh hơi nhọn ........... Th. calceolus4B. Lá đài ngắn hơn 1,6cm. Thùy bên cánh môi rộng, phần đỉnh tròn rộng .................................................................................................................................................... Th. pauciflorum2.1. Thrixspermum pauciflorum (Hook. f.) Ridl. 1907. Mat. Fl. Mal. Pen. 1: 182; Aver.1988. Bot. Zhur. 73 (6): 897; Seidenf. & Wood 1992: 645, Fig. 292 (e-f); Seidenf. 1992. OperaBot. 114: 403.-Sarcochilus pauciflorus Hook. f. 890. Fl. Brit. Ind. 6: 41.-Mao tử ít hoa.Cây thân thảo, sống phụ sinh trên cây gỗ, có thân cao 5cm, lóng dài 2-3cm. Lá hai dãy,phiến bầu dục thuôn, mập, kích thước 10-15cm, rộng 2-3cm. Cụm hoa ngắn, ít hoa, hoa màuvàng nhạt; lá đài 1,3-1,5cm. Cánh môi màu vàng, thùy giữa cánh môi dài gần 2cm, thùy bêncánh môi rộng, phần đỉnh tròn rộng; khối phấn 2.Loc. class.: Malacca (“Perak on the Larut range, alt. 3000 ft.”); Typus: Scortechini (K).Sinh học và sinh thái: Mọc trong rừng, độ cao khoảng 1000m.Phân bố: Thừa Thiên-Huế (Phú Lộc, Bạch Mã). Còn gặp ở Malaysia.Mẫu nghiên cứu: THỪA THIÊN-HUẾ, HLF 1500 (HN); HLF 1625 (HN).-sine loc., LXVN 0/227 (LE).2.2. Thrixspermum calceolus (Lindl.) Reichenb.f. 1867. Xenia Orch. 2: 122; Aver. 1988.Bot. Zhur. (Leningrad) 73 (6): 897; Aver. & Huyen, 1990. Bot. Zhur. (Leningrad) 75 (5): 722.Sarcochilus calceolus Lindl. 1846. Bot. Reg. 32, t.19.-Mao tử có cựa.Phong lan có thân dài, bò hay leo, lóng dài 2-3cm, to 6-7mm, rễ mập. Lá hình bầu dụcthuôn, kích thước 8-12  2-3cm, đỉnh có 2 thùy không bằng nhau. Cụm hoa chùm đối diện vớilá, mang 2-3 hoa, hoa to, trắng, thơm; lá đài hơi rộng hơn cánh hoa, kích thước 2-2,3cm; môi có2 thùy bên hẹp, xiên, đỉnh hơi nhọn; thùy giữa có lông mịn thưa, đáy thùy có màu hơi vàng.Loc. class.: Singapore. Lectotypus: Ic. “Sarcochilus calceolus Lindl. 1846. l.c., t.19.”Phân bố: Bắc Kạn (Chợ Đồn), Gia Lai (Kban ...